Urodziła się 28.10.1890 roku w Zaliskach (powiat Brody) k. Lwowa w rodzinie Józefa Fischa i Klary z Mannów. Studiowała historię na Uniwersytecie Lwowskim, tutaj też w 1919 roku uzyskała tytuł doktora filozofii na podstawie rozprawy naukowej pt. Wyprawa Zaliwskiego 1833. Nauczała historii w szkołach średnich. Debiutowała w 1912 roku opowiadaniem Cień w „Słowie Polskim” (nr 33; podp. Herminia Fischówna). W czasie I wojny światowej przejściowo znalazła się na uchodźstwie we Wiedniu. Wówczas rozpoczęła współpracę z „Wiedeńskim Kurierem Polskim”, gdzie ogłaszała utwory literackie oraz artykuły publicystyczne. W 1917 roku we Lwowie wystawiono Tajemnicę. Sztukę w 4 aktach (podpisaną J. Stycz). Od 1918 publikowała we lwowskiej „Gazecie Porannej i Wieczornej”, „Gazecie Lwowskiej” i innych pismach. Wyszła za mąż za prawnika Leona Naglera. W 1919 roku zamieszkała w Warszawie wraz z mężem, który pracował w Komendzie Głównej Policji Państwowej (zaginął; aresztowany przez NKWD w 1939 roku). W stolicy włączyła się w działalność grup poetyckich skupionych wokół pism „Gospoda Poetów” oraz „Ponowa”. W Wydawnictwie „Gospody Poetów” ukazał się pierwszy zbiór wierszy Otwarte oczy (1921, podp. J. Stycz), a w 1924 roku, w Wydawnictwie Lektor, pierwszy tom prozy Czarny pies (podp. Jan Stycz). W latach 20. kontynuowała współpracę z „Gazetą Poranną i Wieczorną”, „Gazetą Lwowską" oraz zaczęła publikować na łamach takich pism jak: „Echo Warszawskie” „Bluszcz”, później „Kobieta Współczesna”, „Gazeta Polska”, „Kurier Poranny” i inne. Jednocześnie prowadziła ożywioną działalność społeczno-organizacyjną. W latach 1927-1930 wchodziła w skład Zarządu ZZLP, brała czynny udział w pracach Polskiego Pen Clubu. Była członkinią Zarządu, wiceprezeską i kierowniczką wydziału prasowego Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet. Zredagowała również informacyjno-propagandowy Almanach spraw kobiecych, wydany w 1933 roku przez ZPOK, a w latach 1935-1936 (7) redagowała „Pracę Obywatelską” (organ Związku), na łamach której w latach 1934-1939 publikowała także artykuły. We wrześniu 1939 roku opuściła Warszawę i udała się do Lwowa, który wkrótce został zajęty przez Armię Czerwoną. W nocy z 23 na 24 stycznia 1940 roku została aresztowana przez NKWD. Pobyt w sowieckich więzieniach (lwowskim Zamarstynowie, Horodni na Ukrainie) zakończył się zaocznym skazaniem pisarki na osiem lat łagru Burma w Kazachstanie. Prowadziły doń tzw. więzienia przesyłkowe: Kremieńczuk, Sizrań, Charków (Ukraina), Pietropawłowsk, Karabas (Kazachstan). Po opuszczeniu łagru w czerwcu 1941 roku w wyniku układu Sikorski-Majski i amnestii została skierowana do Moskwy. W 1942 roku wstąpiła jako ochotniczka do Pomocniczej Służby Kobiet (PSK) przy Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR. Pracowała w Wydziale Propagandy i Oświaty, którym kierował Józef Czapski. Wraz z armią gen. Andersa ewakuowana została na Bliski Wschód. Przeszła szlak bojowy 2. Korpusu Polskiego. Po ukończeniu kursu oficerskiego w Egipcie otrzymała stopień porucznika, a potem kapitana. Od pierwszych dni wstąpienia do PSK była aktywna. Redagowała powielany biuletyn „Poradnik dla Świetlic i Świetliczanek” (Irak, 1943) oraz miesięcznik Pomocniczej Służby Kobiet „Ochotniczka” (Palestyna, Egipt, Włochy; od X 1943 do IX 1946). We Włoszech nawiązała współpracę z wydawanym w latach 1945-1946 w języku włoskim przez 2. Korpus kwartalnikiem „Iridion”. W czasie wojny utwory literackie, wspomnienia, reportaże i artykuły publikowała w czasopismach, m.in.: „Orzeł Biały”, „Na Szlaku Kresowej”, „Polska Walcząca”, „Tygodnik Polski”, „W Drodze”, „Zew”. Należała do włoskiej sekcji polskiego Pen Clubu na Obczyźnie. W 1946 roku wyjechała z Włoch do Anglii, w 1947 roku zamieszkała w Londynie. Tutaj wykazywała dużą aktywność społeczną, głównie na rzecz środowiska literackiego. Włączyła się do prac Zarządu Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, pełniła funkcję wiceprezeski, zaangażowała się w zakup Domu Pisarza przy Finchley Road w dzielnicy Hampstead. Uczestniczyła w pracach wydawniczych Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, zredagowała dwa pierwsze tomy serii Pisarze żywi. Kontynuując twórczość literacką publikowała fragmenty utworów, artykuły, recenzje, wspomnienia na łamach „Wiadomości”, paryskiej „Kultury”, „Orła Białego”, „Tygodnika Polskiego” „Życia”, a także „Dodatku Tygodniowego Ostatnich Wiadomości”. W 1950 roku otrzymała nagrodę Komitetu Obywatelskiego Pomocy Uchodźcom Polskim w Wielkiej Brytanii, a w 1951 roku nagrodę ZPPnO za całokształt twórczości. Zmarła w Londynie 9 października 1957 roku w szpitalu St. Mary Abbots i pochowana została na Fulham North Sheen Cemetery w Richmond. Była fundatorką nagrody, powstałej z jej zapisu i przyznawanej przez ZPPnO od 1961 roku jako nagroda im. Herminii Naglerowej.

Twórczość:
Tajemnica. Sztuka w 4 aktach, wystawiona we Lwowie w 1917 [podp.: J. Stycz].
Wyprawa Zaliwskiego 1833, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1919 z. 1-12.
Otwarte oczy, Wydawnictwo „Gospody Poetów”, Warszawa [1921], [podp.: J. Stycz].
Szare godziny, Ignis, Warszawa 1924 [podp.: J. Stycz].
Czarny pies, Lektor, Lwów 1924 [podp.: J. Stycz].
Motyw księżyca, Mortkowicz, Warszawa 1928 [podp.: J. Stycz].
Matowa kresa, F. Hoesick, Warszawa 1929.
Zawalidroga, Mortkowicz, Warszawa 1930; wyd. 2 „Gryf”, Londyn 1957; Przekład franc. Paryż 1935.
Ludzie prawdziwi, Gebethner i Wolff, Warszawa 1935; wyd. 2 Warszawa 1935; wyd. 3 Warszawa [1936]; wyd. 4 Warszawa 1937; wyd. 5 Warszawa 1938; wyd. 6 Warszawa 1939.
Obcy człowiek. Sztuka w 3 aktach [powst. 1935/1936; Rkps 1074, Muzeum Teatralne w Warszawie].
Krauzowie i inni (Z cyklu: Kariery), t. I-III, Mortkowicz, Warszawa 1936; wyd. 2 Biblioteka „Orła Białego”, Rzym 1946; Przekład ang.: t. I: J. Marek. [A. Ciołkosz] i H.C. Stevens, Londyn 1954; Wyd. inne: Melbourne 1954; Nowy Jork 1954.
List otwarty do członkiń Rządu Wielkiej Brytanii i posłanek w Izbie Gmin z Labour Party, [Wydział Prasy i Propagandy 2. Korpusu], Rzym 1945; Przekład ang. [Rzym 1945] An Open Letter to the Women Members, of Parliament, of Great Britain and Representatives in the House of Commons the Labour Party, Polish Public Relations, Polish Printing Press 2 Corps.
Ludzie sponiewierani, Biblioteka „Orła Białego”, Rzym 1945.
Człowiek z więziennej wieży, Polski Dom Wydawniczy, Rzym 1946.
Sprawa Józefa Mosta, „Gryf”, Londyn 1953 (cz. I cyklu Za zamkniętymi drzwiami).
Kazachstańskie noce, Veritas, Londyn 1958.
Wspomnienia o pisarzach, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1960.
Wierność życiu, oprac. i wstęp Tymon Terlecki, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1967 (cz. II cyklu Za zamkniętymi drzwiami).
Tu jest Polska. Sztuka w czterech aktach, oprac. T. Terlecki, „Gryf”, , Londyn 1968.

Redakcja/opracowania:
Almanach spraw kobiecych. Informacje, postulaty, zagadnienia, red. H. Naglerowa, Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, Warszawa 1933.
Mickiewicz żywy, Książka zbiorowa wydana staraniem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, red. i przedmowa H. Naglerowa, Londyn 1955.
Wyspiański żywy, Książka zbiorowa wydana staraniem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, red. H. Naglerowa, Londyn 1957.

Przekłady:
L. Perutz, P. Franek: Cud Ulama Singha [Powieść; tłum. podp. J. Stycz], Biblioteka Groszowa Wendego, nr 31, [Warszawa 1925].

Antologie (wybór):
Szlakiem tułaczym. Księga pamiątkowa wychodźstwa polskiego 1914-1918, red. A. Senensieb, Wiedeń 1919.
Naród w walce. (Wybór literatury wojennej), oprac. Ł. Kurdybacha, „W Drodze”, Jerozolima 1943.
Polskim szlakiem, cz. III: Dojdziemy, oprac. J. Pilatowa, Sekcja Wydawnicza Oddziału Propagandy i Kultury APW, Palestyna 1944.
W oczach pisarzy. Wybór opowieści wojennych 1939-1945, oprac. G. Herling-Grudziński, IL, Rzym 1947.
Mickiewicz żyw, Książka zbiorowa wydana staraniem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, red. i przedmowa H. Naglerowa, Londyn 1955.
Dlaczego nie wracamy. Głos pisarzy polskich w wolnym świecie, „Orbis-Polonia”, Londyn 1956.
Wyspiański żywy, Książka zbiorowa wydana staraniem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, red. H. Naglerowa, Londyn 1957.
Conrad żywy, Książka zbiorowa wydana staraniem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, red. i przedmowa W. Tarnawski, Londyn 1957.
XXX-lecie „Wiadomości", materiał zebrał i ułożył T. Terlecki, Londyn 1957.
Polacy w ZSRR. 1939-1942. Antologia, oprac. i wstęp M. Czapska, Paryż 1963.
Dwudziestolecie mniej znane. O kobietach piszących w latach 1918-1939. Z antologią, red. E. Graczyk, M. Gragan-Pomirska, K. Cierzan, P. Biczkowska, Wydawnictwo Libron, Kraków 2011.

Nagrody i odznaczenia:
Krzyż Zasługi z Mieczami (1945)

Charakterystyka twórczości:
Herminia Naglerowa swój pierwszy tomik poezji Otwarte oczy wydała w 1921 roku w Wydawnictwie „Gospody Poetów”. Trzy lata później ukazał się następny zbiór wierszy Szare godziny, obydwa podpisane pseudonimem J. Stycz. Część utworów miała swój pierwodruk na łamach czasopism m.in. „Gospody Poetów”, „Ponowy”, „Gazety Wieczornej”. Zwraca uwagę mechanizm poetyckiego debiutu pisarki, a więc związki z artystami skupionymi wokół pism „Gospoda Poetów” oraz „Ponowa”. W tych grupach poetyckich dominowały tendencje tradycjonalistyczne, poetów charakteryzowało „paseistyczne” nastawienie, a więc programowo byli przeciwni awangardowym przewrotom artystycznym XX wieku. Ich poglądy podzielała Naglerowa. Dostrzec można, że autorka Szarych godzin początkowo pozostawała pod wpływem wzorców młodopolskich, niemniej jej twórczość poetycka podlegała także presji przemian zachodzących w latach 20. w polskiej poezji. Stąd w utworach pisarki, poszukującej własnego „głosu” i własnej dykcji poetyckiej, można odnaleźć także wpływy ekspresjonizmu (Hymnów Józefa Wittlina), a w dalszej kolejności akceptację tzw. poetyki codzienności. W konsekwencji dążenie do opanowania uczuć i wypowiedzenia ich w formie bardziej zdyscyplinowanej zaowocowało sięgnięciem po regularny wiersz i strofikę oraz wykorzystaniem języka zbliżonego do rejestrów języka mówionego. Zbiory wierszy Naglerowej charakteryzują się różnorodną tematyką i zróżnicowanym poziomem artystycznym. Znamienne, że w obydwu tomikach poetyckich przeważają kreacje podmiotu lirycznego, w którym rzadko „ja” liryczne to kobieta, a w większości utworów dominuje pierwsza osoba rodzaju męskiego. Było to zjawisko charakterystyczne w okresie międzywojennym, gdyż piszące wówczas kobiety dopiero zaczynały przemawiać „własnym głosem”. Tylko w liryce miłosnej, obecnej w obydwu tomach autorki Otwartych oczu, wyraźnie zaznacza się kreacja podmiotu lirycznego – kobiety. Poezję, która stanowiła pewien etap w literackim rozwoju, Naglerowa szybko porzuciła na rzecz form dramatycznych i prozatorskich. Proza stanowi najrozleglejszy obszar jej pisarstwa. Jako pierwsze pojawiły się krótkie formy narracyjne. W latach 1918-1939 prozaiczka wydała trzy tomy nowel i opowiadań: Czarny pies, Motyw księżyca, Matowa kresa. Wśród nich część podejmuje temat I wojny światowej. Kilka opowiadań koncentruje się na opisie wojny żołnierskiej i emocji zbiorowych, eksponując motywacje patriotyczno-polityczne legionistów (Znak, Wróg). Pozostałe odtwarzają cywilne doświadczenie wojny (Maroniarz, Głód, Fragment z Puszczy Białowieskiej, Pszeniczny łan). Kierunek przemian wczesnej prozy pisarki można określić za pomocą formuły „między pseudofantastyką a realizmem”. Twórczość ta ewoluowała bowiem od nurtu ekspresjonizującego (Czarny pies i Motyw księżyca) do realizmu (Matowa kresa). Pierwszy wyróżniał się onirycznością, fantazmatycznością, obrazami choroby psychicznej, elementami tajemniczości, grozy, zbrodni, fatalizmu w ujmowaniu losów człowieka. Natomiast nurt prozy realistycznej charakteryzował się zwrotem ku codzienności. W tomie Matowa kresa dominuje problematyka egzystencjalna, opowieści o małych, niepozornych sprawach, które jednak nabierają znaczenia w wymiarze biografii (egzystencji) poszczególnych bohaterów. Zbiór ten dowodzi zmiany świadomości estetycznej i wyznacza nowy okres w pisarstwie Naglerowej. Zwraca uwagę kształt językowy utworów składających się na Matową kresę. Dzisiejszy czytelnik wyraźnie odczuwa dysonans między zmetaforyzowanym językiem a opisywaną rzeczywistością dnia codziennego. Za styl określany mianem „barokowo-metaforycznego” atakowano Naglerową wielokrotnie, z czasem zaliczając ją do tzw. szkoły pisarskiej Kadena-Bandrowskiego. Matowa kresa zamyka pewien etap kształtowania się indywidualności pisarskiej Naglerowej. Zapowiada tematykę współczesną, którą pisarka podejmie w swej pierwszej powieści psychologiczno-obyczajowej Zawalidroga. Utwór to studium psychologiczne młodzieńca uwikłanego w dylematy tożsamościowe i konflikty typowe dla okresu dojrzewania. Bohater Franek Kaliniecki prezentowany jest czytelnikowi zaledwie w okresie kilku miesięcy swojego życia, ale jakże decydujących. Jest to czas zdawania egzaminu maturalnego, wyboru dalszej drogi życiowej, wkraczania w szersze życie społeczne, a więc doświadczeń i przemian właściwych dla późnego okresu adolescencji. Powieść jest opisem procesu „indywiduacji” bohatera, opowieścią o drodze, jaką przebywa w budowaniu koncepcji Ja i układaniu swoich relacji ze światem. Podporządkowana jest temu kompozycja tekstu – podział na trzy części, z których każdej odpowiada inny rodzaj przeżyć bohatera w relacji do jednej z trzech osób: matki (część I), ojca (część II) i narzeczonej (część III). Zarazem każda z postaci odgrywa ważną rolę w życiu bohatera, relacje z nimi mają wpływ na konstytuującą się koncepcję Ja. Szeroko przedstawione życie i problemy osobiste każdego z rozwiedzionych rodziców (jako tło ich relacji z synem) pozwoliło pisarce dobitniej wyartykułować konflikty przeżywane przez ich dziecko. Franek Kaliniecki ma przeświadczenie, że jest tytułowym „zawalidrogą”, a więc przeszkodą w planach życiowych ojca i matki, że jest niekochany. Jednak zakończenie powieści wskazuje, że tak dojmujące poczucie krzywdy ulega złagodzeniu, gdy bohater odnajdzie wartości oraz cele ważne dla niego w chwili wkraczania w dorosłość – miłość do dziewczyny, rozpoczęte studia polonistyczne i własną twórczość literacką. Dały mu one poczucie zakorzenienia w świecie i pozwoliły na psychiczne oddalenie się od rodziców, które jest warunkiem osiągnięcia dojrzałości. Powieść Naglerowej, na ogół dobrze przyjęta przez krytykę, prowokowała do dyskusji o rodzicielstwie, problemach związanych z rozpadem małżeństw, także w kontekście procesu emancypacji kobiet, zmian obyczajowych oraz kulturowych, które po I wojnie światowej zyskały na dynamice.
Najambitniejszym przedsięwzięciem pisarskim Naglerowej w okresie międzywojennym była powieść Krauzowie i inni (1936). Trzytomowy utwór stanowił część pierwszą cyklu Kariery, który nigdy nie został ukończony, a w zamyśle autorki miał składać się z trzech części. Pracę nad nim przerwał wybuch II wojny światowej. Krauzów i innych wpisuje się w obręb nurtu literatury tematu galicyjskiego, który współtworzą teksty kilku obszarów językowych, różnych okresów. Twórcy sięgali po rozliczne konwencje przedstawiania monarchii Habsburgów – od arkadyjskich po katastrofizujące. Powstawaniu cyklu Kariery towarzyszył świadomy zamiar pisarki, by utrwalić koloryt małej ojczyzny, Galicji Wschodniej, kraju jej dzieciństwa i młodości, co sygnalizowała we wstępie do pierwszego tomu. By osiągnąć zamierzony cel Naglerowa wykorzystała odmianę gatunkową, jaką jest powieść-rzeka, saga rodzinna. Konstruując opowieść o wielopokoleniowej mieszczańskiej rodzinie Krauzów, zamieszkującej miasteczko Bory (odpowiednik Brodów), stworzyła powieść wielowątkową i wielotematyczną. Autorka Krauzów i innych nie poprzestała na obrazie tytułowej rodziny i jednocześnie rozbudowała tło społeczne, obyczajowe oraz polityczne, dopełniając utwór opowieścią o tytułowych „innych”. To właśnie codzienność mieszkańców przygranicznego miasteczka Bory, stała się kluczem do przedstawienia wielowymiarowego obrazu „galicyjskiej” rzeczywistości. W utworze zwraca uwagę spojrzenie na historię przez pryzmat dziejów rodziny oraz ukazanie mechanizmów tworzenia historii w wymiarze „mikro” przez jednostki. Czas akcji, obejmuje zaledwie kilka lat (1865-1867). Naglerowa, rekonstruując nieodległą historię, podobnie jak Maria Dąbrowska w Nocach i dniach, szukała korzeni współczesności, odpowiedzi na pytania aktualne w odrodzonym państwie, lecz dotyczące innej dzielnicy kraju. Pisarka starała się odtworzyć charakterystyczne dla przedstawianej epoki role społeczne, style życia powieściowych postaci, uwarunkowane w jakimś stopniu przez osadzenie ich w konkretnej galicyjskiej przestrzeni, którą było wieloetniczne miasteczko Bory. Topos miasteczka uznaje się za jeden z wyróżników szeroko rozumianej literatury tematu galicyjskiego, w której funkcjonuje ono jako odpowiednik monarchii Habsburgów, gdzie w wymiarze mikro realizowana była habsburska idea współistnienia wielu narodowości, kultur i religii. W Krauzach i innych sposób ukazywania różnych nacji w granicach Austro-Węgier, a więc polskiej, żydowskiej, ukraińskiej w większym stopniu wynikał z wyborów artystycznych oraz ideologicznych niż ze specyficznej struktury narodowościowej, która charakteryzowała Bory – Brody. Na sposobie przedstawiania wschodniogalicyjskiego miasteczka i austriacko-polsko-żydowsko-ukraińskich relacji w jakimś stopniu zaciążył zapewne sentymentalno-nostalgiczny stosunek autorki do kraju dzieciństwa i młodości. W interpretacji literatury nurtu galicyjskiego, który reprezentuje powieść Naglerowej, istotne jest uwzględnienie perspektyw narodowo-społecznych i kulturowych, z jakich przedstawia się i ocenia przedstawianą rzeczywistość, a więc wybór owego „galicyjskiego kodu”. W Krauzach i innych dominuje polonocentryczy punkt widzenia. Wprowadzenie wątku powstania styczniowego, spiskujących przeciw Austro-Węgrom mieszczan, posłużyło pisarce do wyrażenia przekonania o trwałości idei niepodległościowej wśród Polaków zamieszkujących habsburską Galicję Wschodnią, niezależnie od zmian państwowo-politycznych oraz świadomości wpływu, jaki wywarła polityka zaborców na mieszkańcach tej dzielnicy, na polskiej i ukraińskiej ludności. Idea niegasnącej wiary w odzyskanie niepodległości wydaje się jedną z ważniejszych w pierwszej części planowanego przez Naglerową rozległego cyklu powieściowego Kariery. Jako sagę rodzinną porównywano Krauzów i innych z Nocami i dniami, zdecydowanie jednak przyznając prymat dziełu Dąbrowskiej.
Jednak wydawniczym sukcesem w okresie międzywojennym nie stał się żaden z utworów dla dorosłych, lecz dydaktyczna powieść dla młodzieży Ludzie prawdziwi, mająca sześć wydań do 1939 roku. W obręb fikcyjnej fabuły pisarka włączyła opowieść o trzech kobietach, które imponowały postawą i osiągnięciami, każda w innej dziedzinie: Maria Skłodowska-Curii (Życie w cząsteczce), Jadwiga Tejszerska (Gałązka bzu), Aleksandra Piłsudska (Przyrzeczenie).
W literackiej biografii Naglerowej należy odnotować utwory dramatyczne. Część z nich, znana tylko badaczom, pozostaje w rękopisach. Ludwik Simon w Bibliografii dramatu polskiego 1765-1939 odnotował utwór Tajemnica, który miał prapremierę w 1917 roku we Lwowie, lecz nigdy nie został wydany i niestety nie udało się natrafić na jego ślad. Kolejny dramat, jednoaktówkę Dialog o zmroku, autorka zamieściła w tomie Czarny pies z 1924 roku. Maszynopis innego dramatu Obcy człowiek, który powstał prawdopodobnie w latach 1935-1936, zachowany szczęśliwie w zbiorach Teatru Polskiego, trafił po II wojnie światowej do Muzeum Teatralnego w Warszawie. Dramaty Naglerowej charakteryzuje duża różnorodność tematyczna. Powstawały one w znacznych odstępach czasowych, a więc na różnych etapach rozwoju literackiego talentu pisarki oraz w odmiennych realiach społeczno-kulturowych i politycznych. Pierwszy z nich, jednoaktówka Dialog o zmroku, jest odzwierciedleniem młodopolskiego światopoglądu, fascynacji problematyką jednostki naznaczonej chorobą (gruźlicą), a zarazem nieprzeciętnej, sytuującej się ponad „zdrowym” ogółem. Dialog o zmroku zrodził się z inspiracji dramatem Gerharta Hauptmanna Biedny Henryk (1902). Natomiast problematyka przedstawiona w Obcym człowieku należała do ważnych w kulturze pierwszej połowy XX wieku. Dotyczyła bowiem problemów egzystencjalno-filozoficznych, a ściślej – roli stereotypów w relacjach międzyludzkich, zagadnienia kształtowania się tożsamości jednostki, poszukiwania własnego Ja w konfrontacji z Obcym/Innym. W prezentacji tej problematyki wykorzystała pisarka popularną w międzywojennej dramaturgii figurę tytułowego Obcego (Przybysza). Istotną funkcją owego „człowieka z zewnątrz” jest skonfrontowanie go ze światem bohaterów. Ważny kontekst rozważań o problematyce dramatu Naglerowej i sposobie jej ujęcia, stanowi twórczość Jerzego Szaniawskiego oraz dramaturgia Luigiego Pirandella. Ostatni dramat Tu jest Polska powstał niedługo po opuszczeniu przez pisarkę łagru, w warunkach trwającej wojny. Drukowany był na łamach „Polski Walczącej” (1942-1943), a dopiero w 1968 roku, już po śmierci autorki, ukazał się, staraniem Tymona Terleckiego, w wydaniu książkowym. Natomiast 8 maja 1943 roku w Bagdadzie Teatr Dramatyczny Armii Polskiej na Wschodzie (później Teatr Dramatyczny 2. Korpusu) zainaugurował swoją działalność, wystawiając tę sztukę Naglerowej w reżyserii Wacława Radulskiego. Wybór utworu był nieprzypadkowy, gdyż jest to sztuka tendencyjna, antyfaszystowska, propagująca ideę walki o niepodległość. Ukazuje okupację ziem polskich przez Niemców i działających w ruchu oporu Polaków, a więc realizujących patriotyczny obowiązek walki z najeźdźcą.
II wojna światowa, traumatyczne doświadczenia sowieckich więzień i łagrów miały decydujący wpływ na życie i twórczość pisarki. Wojenna problematyka zdominowała jej emigracyjną twórczość. Skoncentrowała się na zagadnieniu, który sama określiła „tematem sowieckim”. Była to głównie tematyka więzienno-łagrowa, motywowana moralnym nakazem świadczenia o Gułagu oraz funkcją „solidarnej pamięci”. Idee te Naglerowa sprecyzowała w artykule Komu i czemu służą („Wiadomości” 1956, nr 13). Prozaiczka, by przekazać wiedzę o losach ludności polskiej, która w 1939 roku znalazła się pod okupacją sowieckiej Rosji, o opresyjności totalitarnego systemu, wykorzystała różnorodne formy gatunkowe, zarówno publicystyczne, dokumentarne, jak i czysto literackie. W 1945 roku ukazał tom prozy Ludzie sponiewierani, który był jednym z pierwszych ujęć tematyki łagrowej w literaturze polskiej. Teksty narracyjne składające się na tom są niejednolite, różne w swej poetyce. Większość z nich to utwory autobiograficzne. Znakiem postawy autobiograficznej jest kreacja narratorki, jej „format duchowy” oraz dostrzegalna zbieżność faktów z życia pierwszoplanowych bohaterek i samej autorki. W opowiadaniach: Obłęd i polityka, Chaplin w łagrze, Dunia, Ręce i ziarna, Człowiek umiera tam dwa razy, Kazachstańskie noce pisarka wprowadza narrację pierwszoosobową („ja” lub „my”), akcentując przynależność narratorki do wspólnoty, którą tworzą więźniarki. Opis rzeczywistości więzienno-łagrowej stanowi temat większości utworów w zbiorze. Pisarka kładzie nacisk na opresyjny charakter totalitarnego państwa i jego instytucji, ukazuje mechanizm zniewolenia i degradacji człowieka. Rzeczywistość sowieckich więzień i obozów prozaiczka określa bowiem „światem ludzi sponiewieranych”. Ten motyw eksponuje tytuł tomu. Z degradacją człowieka nieodłącznie związane jest ludzkie cierpienie, zarówno to fizyczne, wywołane torturami, pracą ponad siły, jak i psychiczne. Integralnym składnikiem opisywanych ludzkich losów jest też walka więźniów o przetrwanie i ludzką godność. Utwory ze zbioru Ludzie sponiewierani, wraz kilkoma napisanymi później (m.in. opowiadaniem Wilczur ), zamieszczone zostały w tomie Kazachstańskie noce (1958) razem ze wspomnieniami ze śledztwa w sowieckich więzieniach (ukazywały się w latach 1947-1948 na łamach londyńskich „Wiadomości”). W tych ostatnich za jeden z ważniejszych wątków należałoby uznać historię uwięzienia polskich pisarzy we Lwowie, wskutek tzw. prowokacji lwowskiej bądź indywidualnych aresztowań, którymi objęto np. Naglerową i Wacława Grubińskiego. Prozaiczka wielokrotnie wracała do przeżyć więziennych, relacjonując je w kontekście własnej biografii lub czyniąc je tematem prozy fabularnej, a tym samym uniwersalizując doświadczenia penitencjarne.
Największym przedsięwzięciem epickim po 1945 roku był dwutomowy cykl powieściowy Za zamkniętymi drzwiami, który tworzą Sprawa Józefa Mosta (1953) oraz nieukończona i wydana po śmierci autorki, staraniem Tymona Terleckiego i z jego wstępem, Wierność życiu (1967). Cykl potwierdza odrębność i wyjątkowość dzieła Naglerowej, która sięgnęła po prozę fikcjonalną, co wśród pisarzy podejmujących temat więzień i łagrów sowieckich, było zjawiskiem stosunkowo rzadkim. Literacka wizja kobiecego doświadczenia historii, która wyłania się z cyklu Naglerowej Za zamkniętymi drzwiami, to konspiracja, walka, ale przede wszystkim doświadczenie represji, głównie więzienia i śledztwa. Epicka perspektywa opisu pozwoliła stworzyć bogatą panoramę codziennej egzystencji w sowieckim więzieniu w kobiecej celi Zamarstynowa. Naglerowa przypisywała duże znaczenie wyborowi powieściowych bohaterów. Pierwszoplanowa postać cyklu Maria Łuzińska odpowiada zamysłowi pisarki, by ukazać „zwyczajnych ludzi” (w znaczeniu statusu majątkowego, wykształcenia, pozycji społecznej), których dosięga katastrofa niezależna od nich. Przedstawieni są w sytuacjach granicznych, walczący o ocalenie wartości w skrajnych warunkach degradacji, upodlenia, strachu, poniżenia, jakie panowały w sowieckich więzieniach. Opowieść o pierwszoplanowej postaci Marii Łuzińskiej, którą aresztowano za udział w działalności konspiracyjnej, przeradza się w narrację nie tylko o jej więziennych losach, ale także o losach współwięźniarek. Opis społeczności, którą tworzy grupa osadzonych w celi 46, stanowi niezwykle ważny aspekt zobrazowanej przez powieściopisarkę egzystencji więziennej, co akcentowała poprzez tytuł trzeciej części pierwszego tomu Gromada. Krytyka literacka doceniła mistrzostwo autorki Za zamkniętymi drzwiami w pokazaniu „socjologii celi”, a więc także kształtu struktury społeczności, która powstała w tych szczególnych warunkach izolacji. W prozie więziennej Naglerowej „wątek badawczy” obejmuje m.in. degradujący wpływ ograniczenia wolności na psychikę ludzką, osobowość oraz wynikające stąd różnorodne reakcje i postawy. Miejsce akcji, jakim było sowieckie więzienie mieszczące się we Lwowie, pozwoliło także ukazać złożoną problematykę narodowościową pogranicza. W celi spotykają się różne grupy etniczne, językowe i religijne: Polki, Ukrainki, Żydówki oraz mieszkanki Zakarpacia. Ów mikroświat odzwierciedla stosunki społeczne i narodowościowe międzywojennego Lwowa, czy szerzej – Małopolski Wschodniej. Jednocześnie pobyt w więzieniach i łagrach, przynależność do Pomocniczej Służby Kobiet wzmocniły wrażliwość Naglerowej na problemy kobiet, wobec których nigdy nie była obojętna, co potwierdza zarówno jej międzywojenna publicystyka, dowodząca zaangażowania w procesy emancypacji, jak i twórczość literacka. Ważnym tematem, który się pojawia w utworze, jest podważenie przez pierwszoplanową bohaterkę swojej roli jako kobiety „podążającej za mężczyzną”, co bezpośrednio wiąże się z jej wojennymi doświadczeniami. Protagonistka w Sprawie Józefa Mosta za pośrednictwem doświadczenia historii zyskuje nową świadomość. Omówione wątki oraz tytuł powieści Wierność życiu pozwalają wymowę ideową utworu powiązać z ideą biologicznego trwania, które stało się wyzwaniem wobec polityki okupantów niszczących podbite narody. Ważnym elementem walki jest przetrwanie biologiczne w tak skrajnych warunkach, jakie stworzono więźniarkom. Punktem dojścia jest więc tytułowa formuła – „wierność życiu”. Od tematu wojny pisarka nigdy się nie oderwała. Zmarła nie ukończywszy pracy nad zakończeniem powieści Wierność życiu (drugim tomem cyklu Za zamkniętymi drzwiami).

Bibliografia przedmiotowa (wybór)
Archiwa, słowniki:
Dorosz B., Naglerowa Herminia, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny, t. VI, N-P, oprac. zespół pod red. J. Czachowskiej i A. Szałagan, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 10-13.
Dorosz B., Naglerowa Herminia, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny, t. X, Ż i uzup. oprac. zespół pod red. J. Czachowskiej i A. Szałagan, Fundacja Akademia Humanistyczna: IBL PAN, Warszawa 2007, s. 626.
Hasło: Naglerowa Herminia, w: Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1919-1980, red. W. Klimaszewski, E.R. Nowakowska, W. Wyskiel, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1992, s. 243-245.
Hutnikiewicz A., Naglerowa w: Polski słownik biograficzny, t. XXII/3, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, z. 94, s. 441.
Korespondencja między Herminią Naglerową a Zofią Kozarynową w posiadaniu Biblioteki Polskiej w Londynie (sygnatura 1772/Rps/7).
Korespondencja Herminii Naglerowej z redakcją „Wiadomości”, Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Archiwum Emigracji Biblioteki – AE/AWCCXVIII/4-5.
Listy do Józefa Wittlina, Harvard College Library, Harvard University (Naglerowa Herminia; 56 listów z lat 1951-1957; ozn.: Ms Slavic 7; 227).
Listy do Beaty Obertyńskiej w posiadaniu Biblioteki Jagiellońskiej – zbiory po Kazimierzu Czachowskim (sygnatura Przyb. 164/05).
Naglerowa Herminia, Materiały przekazane przez Tymona Terleckiego, Biblioteka Polska w Londynie (sygnatura 275/Rps).
Listy Herminii Naglerowej do Jerzego Giedroycia (14), Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu, https://kulturaparyska.com/pl/search/result/Herminia%20Naglerowa/7/30 (data dostępu 14.03.2023)

Monografie, artykuły:
[Bielatowicz Jan], Nota o autorce, w: Herminia Naglerowa, Kazachstańskie noce, Veritas, Londyn 1958.
Cybulska M.E. Dwie panie, „Fraza” 2008 nr 1–2 (59–60).
Clarke A., Świat Herminii Naglerowej, „Nowa Okolica Poetów” 1999 nr 2, s. 92-107.
Grzegorczyk P., Herminia Naglerowa 1890-1957, „Kultura i Społeczeństwo” 1958 nr 3, s. 139-140.
Kazimierczyk B., Sprawa Naglerowej, „Odrodzenie” 1988 nr 32.
Kuncewicz P., Agonia i nadzieja (Literatura polska 1918-1986). Emigranci, „Przegląd Tygodniowy” 1988 nr 16; przedruk: tenże, Herminia Naglerowa w: Agonia i nadzieja, t. IV, red. P. Kuncewicz, Wydawnictwo Graf-Punk, Warszawa 1994, s. 80-81.
Lutmierski M.Ł., Wspomnienia z łagrów, w: tenże, Mickiewicz i okolice. Tematy romantyczne na łamach londyńskich, „Wiadomości” z lat 40. i 50. XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s. 253-259.
Maciejewski J.Z., Artystyczny dokument Herminii Naglerowej w: W kręgu współczesnej literatury polskiej, „Zeszyty Naukowe PWSZ we Włocławku. Rozprawy Humanistyczne”, t. XI, red. K.A. Kuczyński, Włocławek 2009, s. 235-242.
Mikulec W., Paradoks nieobecności Herminii Naglerowej. W setną rocznicę urodzin, „Koniec Wieku” 1990 nr 1, s. 78-90.
Mokranowska Z., Proza kobiet (beletrystyka), w: Literatura emigracyjna 1939-1989, t. II, red. J. Garliński, Z. Jagodziński, I. Opacki, M. Pytasz, J. Olejniczak, „Śląsk”, Katowice 1996, s. 62-64, 70-71.
Podhorska-Okołów S., Kobiety piszą,Księgarnia F. Hoesicka, Warszawa 1938, s. 231-245.
Siewierski H., Kazachstańskie noce, w: tenże, Spotkanie narodów, Instytut Literacki, Paryż 1984, s. 98-101.
Surynowa-Wyczółkowska J., Herminia Naglerowa, „Głos Kobiet” [Londyn] 1973 nr 72.
Terlecki T., Naglerowa po dziesięciu latach, „Na Antenie” 1967 nr 56; przedruk w: V. Wejs-Milewska, Radio Wolna Europa na emigracyjnych szlakach pisarzy. Gustaw Herling-Grudziński, Tadeusz Nowakowski, Roman Palester, Czesław Straszewicz, Tymon Terlecki, Kraków 2007, s. 663-667.
Terlecki T., O Herminii Naglerowej i „Wierności życiu”, wstęp do: H. Naglerowa, Wierność życiu, oprac. i wstępem opatrzył T. Terlecki,Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1967, s. 7-36; przedruk w: T. Terlecki, Spotkania ze swoimi, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999, s. 221-236.
Wal A., Doświadczenia pierwszych lat emigracji w świetle korespondencji Herminii Naglerowej, „Pamietnik Literacki” (Londyn) 2020, T. 59, s. 25-33.
Wal A., Herminia Naglerowa jako autorka i bohaterka wspomnień o pisarzach, „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty”. Historia Literatury: Piśmiennictwo wspomnieniowe Drugiej Emigracji, red. W. Lewandowski, R. Moczkodan, Toruń 2009, z. (2)11, s. 81-96.
Wal A., Herminia Naglerowa: redaktorka i publicystka „Ochotniczki”, w: Powrześniowa emigracja niepodległościowa na mapie kultury nie tylko polskiej: Paryż, Londyn, Monachium, Nowy Jork, t. III, Wybitne postaci kobiece, red. A. Janicka, E. Rogalewska, V. Wejs-Milewska, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok-Warszawa 2021, s. 181-192.
Wal A., Między fantastyką a realizmem. O krótkich formach narracyjnych Herminii Naglerowej, w: Dwudziestolecie mniej znane. O kobietach piszących w latach 1918-1939. Z antologią, red. E. Graczyk, M. Gragan-Pomirska, K. Cierzan, P. Biczkowska, Wydawnictwo Libron, Kraków 2011, s. 207-257.
Wal A., „Sprawy kobiece” w publicystyce i twórczości literackiej Herminii Naglerowej, w: Przemiany dyskursu emancypacyjnego kobiet, Seria II, Perspektywa polska, red. A. Janicka, C. Fournier Kiss, B. Olech, wstęp A. Janicka, Temida 2, Wydawnictwo Stowarzyszenia Absolwentów Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2019, s. 633-648.
Wal A., Twórczość dramatyczna Herminii Naglerowej, w: Czytanie Dwudziestolecia III, red E. Hurnikowa, E. Wróbel, t. II, Wydawnictwo AJD, Częstochowa 2012, s. 243-256.
Wal A., Wierna życiu i literaturze. O pisarstwie Herminii Naglerowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2014.
Wal A., Wokół „tematów sowieckich”. O wspomnieniach Herminii Naglerowej, w: Paryż – Londyn – Monachium – Nowy Jork. Powrześniowa emigracja niepodległościowa na mapie kultury nie tylko polskiej, red. V. Wejs-Milewska, E. Rogalewska, IPN, Trans Humana, Białystok 2009, s. 681-697.
Wohnout W., O twórczości Herminii Naglerowej, „Orzeł Biały” 1957 nr 43, s. 5.
Woldan A., Herminia Naglerowa: „Krauzowie i inni”, w: tenże, Mit Austrii w literaturze polskiej, tłum. K. Jachimczak, R. Wojnakowski, Kraków 2002, s. 248-251.
Wołyński A. [R. Czarnecki], Zapomniana rocznica, „Akces” 1988 nr 2.

Strony www:
Lisiewicz P., Stróż nocny w składzie trucizn, „Nowe Państwo – Niezależna Gazeta Polska” 2011 nr 9, http://www.panstwo.net/527-stroz-nocny-w-skladzie-trucizn (data dostępu 6.02.2023)



Autorka hasła: Anna Wal