Romanowiczowa Zofia (1922-2010)
Pisarka, poetka, tłumaczka, eseistka, publicystka, krytyczka literacka, redaktorka, promotorka kultury, kustoszka, działaczka polonijna.

Z archiwum prywatnego  B. Romanowicz

Z archiwum prywatnego B. Romanowicz

Urodziła się 18.10.1922 roku w Radomiu. Na chrzcie w kościele p.w. Opieki NMP w Radomiu otrzymała imiona Felicja Zofia, ale przez całe życie posługiwała się imieniem Zofia (pierwsze otrzymała „po” mace chrzestnej, siostrze ojca, społeczniczce i działaczce niepodległościowej). Ojciec pisarki, Zygmunt Górski, w 1921 roku ożenił się z Marianną Stolińską. Małżeństwo Górskich miało trzy córki: Felicję Zofię, Helenę (ur. 1925, zm. w 1926 roku na szkarlatynę) i Barbarę Marię (ur. 1928 roku w Radomiu) oraz trzech synów: Tadeusza (ur. 1932 roku), Andrzeja (ur. 1938 roku, zm. 1940 roku wskutek przeziębienia) i Zygmunta ur. w 1941 roku, już po śmierci ojca). Rodzina Górskich mieszkała w Radomiu w domu przy ulicy Żeromskiego 82. W 1928 roku matka pisarki rozpoczęła systematyczny wykup tej zadłużonej kamienicy, ostatnią transzę wpłaciła w 1945 roku, w 1966 roku rodzinę wywłaszczono, zaś kamienicę zburzono. W 1936 roku małżonkowie nabyli „resztówkę” dworu we Wrzeszczowie (gmina Przytyk; 34 ha). W l. 1934-1938 Zofia uczęszczała do Państwowego Gimnazjum im. T. Chałubińskiego w Radomiu, tam też w 1939 roku ukończyła I klasę liceum. Debiutowała w 1937 roku prozą poetycką na łamach pisma szkolnego „Głosy Sztubackie”. Po wybuchu II wojny światowej Zygmunt Górski został członkiem ZWZ (ps. „Gryz”), dowodził grupą dywersyjną podlegającą Komendantowi Głównemu dywersji ZWZ na powiat radomski. Zofia Górska wówczas uczęszczała do szkoły handlowej, uczyła się na tajnych kompletach, pomagała ojcu w działalności konspiracyjnej. Wraz z nim została aresztowana 25.01.1941. Poddani zostali dotkliwym torturom w zamienionej na więzienie szkole w Skarżysku-Kamiennej, tam też wyrokiem sądu wojennego zostali skazani na śmierć. Zygmunt zginął 14.03.1941 roku w Auschwitz. Zofia przebywała nadal w więzieniu, 09.04.1942 dotarła do Ravensbrück (nadano jej numer obozowy 10 218), została umieszczona w bloku dla aspołecznych, gdzie panowały szczególnie trudne warunki. Przetrwała dzięki interwencji funkcyjnych Polek, które doprowadziły do przeniesienia jej do innego bloku i przydzielały do komand, w których, jako znana i ceniona lagrowa poetka i deklamatorka pozostawała pod szczególną ochroną. W tym, jak i kolejnym obozie Neu Rohlau, gdzie została przeniesiona, przetrwała dzięki opiece współwięźniarek. W trakcie ewakuacji obozu zdołała uciec z kolumny śmierci i przedostać się do amerykańskiej zony. Dotarła do Rzymu, gdzie zaopiekował się nią Melchior Wańkowicz (zadbał o jej zdrowie, udzielał pierwszych lekcji pisania i redagowania tekstów prozatorskich). W 1946 roku Górska zdała z pierwszą lokatą egzaminy maturalne w liceum dla Ochotniczek PSK 2. Korpusu w Porto San Giorgio k. Ankony. Nielegalnie przekroczyła granicę francuską i dotarła do Paryża, gdzie dzięki wstawiennictwu wybitnego prowansalisty, profesora Jeana Boutiére’a, dostała się na studia romanistyczne na Sorbonie. Była bardzo dobrą studentką, dwukrotnie uczestniczyła w międzynarodowych spotkaniach prowansalistów. Owoce jej pracy translatorskiej (wiersze wraz z naukowymi opracowaniami) opublikowane zostały w Polsce w 1963 roku, w serii „Biblioteki Narodowej”. Ze względu na trudne warunki materialne zrezygnowała jednak z kariery akademickiej. W 1948 wyszła za mąż za księgarza, oficera 2-go Korpusu, Kazimierza Romanowicza, który od 1947 prowadził księgarnię polską Libella przy ulicy St-Louis-en-l’Ille nr 12 na Wyspie św. Ludwika w Paryżu. Małżeństwo zamieszkało pod Paryżem; w 1950 roku urodziła się ich jedyna córka Barbara (światowej sławy geofizyczka, sejsmolożka; profesorka Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, Collège de France, Institut de Physique du Globe de Paris; członkini Francuskiej Akademii Nauk, Polskiej Akademii Nauk, National Academy of Sciences, USA). W 1956 roku Kazimierz Romanowicz założył wydawnictwo Libella, które do 1990 roku prowadził wspólnie z żoną. W latach 50. Zofia Romanowiczowa rozpoczęła współpracę z katolickim tygodnikiem religijno-kulturalnym „Życie”. Publikowała też opowiadania, artykuły, wiersze (pisane jeszcze w więzieniach i lagrach) na łamach innych czasopism emigracyjnych, przygotowywała audycje radiowe dla RWE. Wydany w 1956 roku debiut książkowy Romanowiczowej Baśka i Barbara, był pierwszą książką przygotowaną przez wydawnictwo Libella, a także pierwszą książką emigracyjną dostępną w Polsce. Wydanie krajowe ukazało się w 1958 roku nakładem PIW i natychmiast zniknęło z półek księgarskich. W 1962 roku pisarka otrzymała rekompensatę za pobyt w obozach koncentracyjnych, za którą nabyła mieszkania w paryskiej dzielnicy Le Marais oraz stary, kamienny dom w Burgundii. Od 1959 do 1993 roku Romanowiczowie prowadzili Galerie Lambert, która sąsiadowała z księgarnią Libella (Zofia pełniła funkcję kustoszki). Według Kazimierza Romanowicza pomysłodawcą projektu był Mieczysław Grydzewski, doradcą i promotorem w paryskim świecie artystycznym – Konstanty Jeleński. Zorganizowano w niej ponad 250 wystaw indywidualnych i 30 zbiorowych; wystawiano prace artystów z całego świata (znikomy procent stanowili polscy emigranci). Wernisaże odbywały się co miesiąc, były szeroko komentowane przez francuską prasę. Galerię odwiedzały wybitne osobistości życia kulturalnego. W latach 1964-1972 Romanowiczowie stali się obiektem zainteresowania polskich służb bezpieczeństwa – założono przeciw nim sprawę o kryptonimie „Mariaż”. Za szczególnie niebezpieczną uznano akcję bezpłatnego przekazywania książek instytucjom oraz osobom prywatnym mieszkającym w Polsce, zarówno drogą pocztową, jak bezpośrednio – w siedzibie księgarni. W związku z odmową podjęcia współpracy, zakazano w Polsce druku książek pisarki. W 2003 roku ciężko chorujący Romanowiczowie przenieśli się do Lailly-en-Val w departamencie Loiret, gdzie zmarli w 2010 roku. Pochowano ich na cmentarzu w Jours-lès-Baigneux.

Twórczość
Poezja (wybór):
Z. Górska-Romanowiczowa, Wiersze, w: Ravensbrück. Wiersze obozowe, opr. W. Kiedrzyńska, I. Pannenkowa, E. Sulińska, ZBOWiD, Warszawa 1961, s. 29-63.

Proza (wydania książkowe):
Baśka i Barbara, Libella, Paryż 1956 (wyd. krajowe PIW, Warszawa 1958.)
Przejście przez Morze Czerwone, Libella, Paryż 1960 (wyd. krajowe PIW, Warszawa 1961; PIW, Warszawa 2023, posł. A. Jamrozek-Sowa). Przekł.: franc. Le passage de la Mer Rouge, przeł. J. Lisowski (Paris 1961), ang. The Passage through the Red Sea, przeł. V. Peterson (New York 1962), niem. Der Zug durchs Rote Meer, przeł. J. Hahn (Frankfurt am Main 1962, 1964, 1982), hebr. Ha-Ma’avar be-Yam Sup, przeł. Adah Pagis (Hoca’a ‘Am ‘Oved, Tel Aviv, 1995).
Słońce dziesięciu linii, Libella, Paryż 1963.
Szklana kula, Libella, Paryż 1964 (wyd. krajowe PIW, Warszawa 2021, posł. A. Jamrozek-Sowa).
Próby i zamiary, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1965. Przekł.: opow.: Tomuś, niem. przeł. W. Bechler, Begegnung mit Polen (Düseldorf 1966, nr 9); Parawan, ang. Screen, przeł. J. Solecki, „Antioch Review" (Ohio) 1960, nr jesienny; Dwa skrzydła nocy, ang. The Wings of the Night, przeł. J. Solecki, „Prism" (Vancouver 1962 nr 3).
Łagodne oko błękitu, Libella, Paryż 1968 (wyd. krajowe Pax, Warszawa 1987). Przekł.: franc. Le chandail bleu, przeł. J. Lisowski (Paris 1971), rum. Tricoul albatru , przeł. A. Baciu (Bucureşti 1973).
Groby Napoleona, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1972.
Sono felice, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1977 (wyd. krajowe Siedmioróg, Wrocław 1995).
Skrytki, Instytut Literacki, Paryż 1980.
Na wyspie, Instytut Literacki, Paryż 1984.
Ruchome schody, PIW, Warszawa 1995.
Trybulacje proboszcza P., Archiwum Emigracji, Toruń 2002.

Tłumaczenia:
Apokryfy Nowego Testamentu, wybór i opr. H. Daniel-Rops, F. Amiot, wstęp K. Borwicz, Veritas, Londyn 1955.
Św. Teresa od Dzieciątka Jezus, Dzieje duszy. Rady i wspomnienia, modlitwy, listy, Veritas, Londyn 1957.
Brewiarz miłości. Antologia liryki staroprowansalskiej, tłum. i oprac. Z. Romanowiczowa, Biblioteka Narodowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.
Trubadurzy prowansalscy: liryki najpiękniejsze, Algo, Toruń 2000.

Nagrody i odznaczenia:
„Nagroda Młodych” im. Stanisława Strońskiego przyznana przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie za tom Baśka i Barbara (1956).
Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1965).
Nagroda „Wiadomości” za najwybitniejszą książkę pisarza polskiego wydaną na emigracji w r. 1965 (za tom Próby i zamiary).
Nagroda Fundacji A. Jurzykowskiego za 1971 w dziedzinie literatury.
Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie im. H. Naglerowej za najlepszą książkę roku za powieść Skrytki (1981).
Nagroda literacka im. Z. Hertza za rok 1985 przyznana przez paryską "Kulturę".
Wyróżnienie Funduszu Literatury za najważniejsze osiągnięcie literackie w dziedzinie powieściopisarstwa w 1987 r. – z powieść Łagodne oko błękitu.
Nagroda związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za całokształt twórczości (1989).
Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej za wybitne zasługi dla kultury polskiej (1994).
Krzyz Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej (1994).
Nagroda Edytorska PEN Clubu za 47 lat pracy wydawniczej – wspólnie z Kazimierzem Romanowiczem (1994).
Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za r. 2000 w dziedzinie literatury.

Charakterystyka twórczości:
Rozwój pisarstwa Romanowiczowej przebiegał od form krótkich, prostych, wyrazistych myślowo, ku konstrukcjom wyrafinowanym, tak formalnie, jak i myślowo. Twórczyni wypracowała swoisty model ujęcia losów bohaterów (trudnych do ogarnięcia myślą, zagadkowych nawet dla samego podmiotu), charakterystyczny sposób ujęcia czasoprzestrzeni (spiralnej, rwanej i multiplikowanej) oraz struktury powieściowej (mozaikowej, labiryntowej, wielopłaszczyznowej). Kształtowana wizja świata jest tragiczna, zaś ironia pisarki wypływa z wrażliwości na płynące ze świata sygnały wydarzającego się zła. Wszystkie książki fundowane są na egzystencjalnych doświadczeniach więziennych i lagrowych. W każdym tekście pisarka rozpatruje inny, możliwy aspekt doświadczenia trwania sprowokowanego przez wojnę. Zmienia się konwencja w jakiej autorka kształtuje fabułę, regularnie powtarza się jednak paradygmat opowieści o utracie. Spoza pozornie normalnej teraźniejszości wyłaniają się wspomnienia traum, które uniemożliwiają bohaterom prowadzenie spokojnego życia. Romanowiczowa rozbudowuje i modeluje światy możliwe, posługując się stałymi komponentami stworzonego przez siebie uniwersum znaczeń. Użyte raz słowa, frazy, myśli, motywy i wzory kształtowania świata przedstawionego, modele relacji międzyludzkich zostają powtórzone i przekształcone w kolejnych tekstach. Tan zabieg perseweracji jest sygnałem obecności sytuacji autobiograficznej, zaś „wariacyjność” jest świadectwem procesu twórczego. Wątki, które pojawiły się w opowiadaniach, przekształcone, umieszczone w różnych kontekstach, nabierają w kolejnych powieściach odmiennych znaczeń. Jedynie sygnalizowane, stają się centralnymi tematami powieści późniejszych, stanowią kolejne warianty tej samej sytuacji egzystencjalnej. Rozpatrując obecne w pisarstwie Zofii Romanowiczowej motywy II wojny światowej, widoczny staje się związek tworzonych przez nią sytuacji z wizją świata prezentowana przez ludzi, którzy traumy kataklizmu doznali we wczesnej młodości. Wraz z upływem lat obrazy wojennej przemocy i ich skutki stają się coraz bardziej dosłowne. Przekonanie o wojnie jako zjawisku uniwersalnym, wciągającym w swoje tryby ludzi na przestrzeni wieków i gmatwającym ich losy, w szczególny sposób wyrażone zostało w ostatnie książce pt. Trybulacjach proboszcza P. Romanwiczowa wykorzystała w niej stylistykę narracji szkatułkowej. Pierwszoosobowa narratorka redaguje drugowojenne wspomnienia „królika doświadczalnego” z Ravensbrück, relacjonuje wypadki bieżące mające miejsce w Corconie (Seweny) w dziewięćdziesiątych latach XX wieku, odkrywa przed swą rozmówczynią sekrety własnego życia z lat osiemdziesiątych, a także wplata w narrację dwa gotowe, stare, autentyczne teksty: pamiętnik proboszcza langwedockiej parafii z początku przełomu XVIII i XIX wieku oraz kronikę protestanckiej gminy prowadzoną przez jej członków począwszy od 1702 roku. Wszystkie teksty wchodzą ze sobą w dyskurs, uzupełniają i wzajemnie komentują. Podejmują bowiem wspólną dla wszystkich ich bohaterów tematykę postawy człowieka wobec panoszącego się zła, zagadnienie odwagi i tchórzostwa, ambiwalencji uczuć przebaczenia i pragnienia zemsty, wreszcie względności przekonania o słuszności i prawdzie zdarzeń. Harmonia osób prowadzących opowieść rozpisana na kilka głosów materializuje się w wyobrażeniach i snach narratorki. Eksponowana w książce analogiczność zdarzeń rozgrywających się w różnym planie czasowym jest sygnałem paraboliczności. Romanowiczowa dążąc do uniwersalizacji wojennych doświadczeń egzystencjalnych nadaje zdarzeniom znaczenie metaforyczne. Wyraźnie zaznaczona w książce sytuacja odczytywania tekstu jest jednocześnie procesem odkrywania, dochodzenia do zrozumienia znaczeń ukrytych dotąd przed odbiorcą. Konwencja brulionu, niegotowość, przerzucanie się od jednego tekstu do drugiego, fragmentaryczne ich czytanie, podkreśla poznawczą niepewność atmosfery świata przedstawionego. Poezja Romanowiczowej literacko przetwarza doświadczenie więzienia i obozu koncentracyjnego. Rzeczywistość wojenna ukazywana w prozie Romanowiczowej poddaje się klasyfikacji według trzech kategorii: pierwsza – świadectwo doświadczenia bycia obywatelem podbitego kraju (przede wszystkim Szklana kula, Łagodne oko błękitu), druga – rzeczywistości nazistowskiego więzienia (przede wszystkim Łagodne oko błękitu), trzecia – obozu koncentracyjnego oraz zdarzeń rozgrywających się w pierwsze dni wolności (przede wszystkim Przejście przez Morze Czerwone, Na Wyspie, Trybulacje proboszcza P.).
Autorka Baśki i Barbary czy to pisząc językiem nouveau roman, czy wykorzystując formę przypowieści egzystencjalnej, czy też poruszając się w szeroko rozbudowanej przestrzeni intertekstualnych odniesień, we wszystkich utworach prozatorskich czyni bohaterów najistotniejszym elementem budowanego przez siebie literackiego świata, nośnikami sensu, depozytariuszami jakiejś istotnej tajemnicy. Postaci, które powołuje do tekstowego życia na przestrzeni niemal pięćdziesięciu lat, mają wiele cech wspólnych. Pierwszoosobowymi narratorami, a także pierwszoplanowymi bohaterkami czyni kobiety. Wiele uwagi poświęca cielesnym aspektom egzystencji. Obecne w tej twórczości „cielesne obrazowanie”, jest wynikiem nałożenia się na siebie somatyczności oraz wizji ciała unieważnionego – przedmiotu będącego spuścizną doświadczenia lagrowego. Romanowiczowa postrzega ciało jako znak dany człowiekowi do odczytania, zawierający w sobie pytanie o prawdę, grzech, winę. Wprowadzając cielesność w kontekst kultury, pisarka „uwzniośla” ją. Jednakowoż cały czas, w świadomości tworzonych przez nią bohaterów, soma pozostaje zjawiskiem biologicznym, poddanym instynktom i prawom gatunku, zdegradowanym w czasach masowej zagłady. W prozie tej oniryzm wydaje się podstawową kategorią, przy pomocy której bohater poddany doświadczeniom ontologicznym i egzystencjalnym, prezentuje własną podświadomość, otaczający świat, powraca do przeszłości, a także poszukuje terapii. Sen okazuje się być konwencją literacką kształtującą plan wyrażania, jak również anegdotą, „historią opowiedzianą w historii”. Sny opisane przez Romanowiczową noszą na sobie piętno autorskiej znajomości odkryć psychoanalityków.
Pojawiający się we wszystkich utworach pisarki wątek emigracyjny wywołany jest poprzez kontekst autobiograficzny, nie zajmuje jednak poza Baśką i Barbarą, Słońcem dziesięciu linii, Sono felice, Na Wyspie czy Trybulacjami proboszcza P. miejsca centralnego. Deklarowane przez bohaterów poczucie wyobcowania, będące pierwszym i najistotniejszym wyznacznikiem kondycji emigranta, wynika w równej mierze z bycia uchodźcą, jaki i „przejścia przez śmierć”, czyli doznania w czasie wojny sytuacji „abisalnej”, a także, egzystencjalnej samotności człowieka XX wieku. Temat emigracyjny realizuje się poprzez eksplorację dwóch zagadnień. Pierwszym z nich jest ogląd emigrantów dokonywany z pozycji kogoś, kto myśli według kryteriów typowych dla Francuzów. Zewnętrzna perspektywa pozwala na wydobycie odmienności, różnic dzielących przybyszów z Polski od ludzi urodzonych i wychowanych w kulturze francuskiej. Drugi krąg problemowy dotyczy sprawy kształtowania tożsamości dzieci emigrantów. Podjęcie przez pisarkę powyższego tematu ma cel utylitarny, to znaczy, służy wypracowaniu formuły „emigracyjności" najkorzystniejszej dla wychodźcy. Przedstawienie różnych przypadków ludzkich ma służyć odnalezieniu najdoskonalszego z możliwych wzoru radzenia sobie w obcej rzeczywistości. W żadnej powieści nie został poruszony problem dylematów związanych z ewentualnym powrotem do kraju urodzenia. Brak również bezpośrednio wyrażonego uczucia nostalgii za utraconym krajem.
Romanowiczowa pisała także wspomnienia o zmarłych przyjaciołach, takie jak, np.: Profesor Jean Boutiére, „Wiadomości” (Londyn) 1967 nr 16; Moi drodzy umarli, moi drodzy żywi... , „Wiadomości" (Londyn) 1969 nr 32 ( Kazimierzu Wierzyńskim, Renie Jeleńskiej, Krystynie Jasiewiczównej); Melchior Wańkowicz, „Wiadomości” (Londyn) 1975 nr 15, s. 1; Nina Iwańska, „Kultura" 1984 nr 5, s. 123-128; Czy istnieje życie poobozowe? (O Piotrze Rawiczu), „Kultura” (Paryż) 1999 nr 1/2, s. 25-38; Moja Wanda, „Miesięcznik Prowincjonalny” (Radom) 2002 nr 8-9-10. Teksty te, poprzez stylistyczne nacechowanie, do złudzenia przypominają jej beletrystykę. Jedność stanowią również w spojrzeniu na świat, w deklarowaniu tych samych wartości, co w utworach fabularnych. Wyraźnie widoczna jest wierność wizji bycia w świecie, widzialnym i niewidzialnym, w którym realnością jest communio sanctorum (świętych obcowanie). Co interesujące, pisarka postrzega siebie, ludzi w ogóle, jako potencjalnych zmarłych, a może, trafniej – kandydatów na zmarłych.
Dorobek Zofii Romanowiczowej obejmuje też liczne przygotowywane dla Radia Wolna Europa felietony na temat współczesnych literatur europejskich oraz eseje, artykuły publicystyczne i wspomnieniowe publikowane w prasie emigracyjnej, jak również, krajowej.

Bibliografia przedmiotowa (wybór)
Archiwa, słowniki:
Hasło: Zofia Romanowiczowa Archiwum Emigracji. Kolekcja Zofii Romanowiczowej. Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. AE/ZR (50 zespołów).
Bereś S., Hasło: Romanowiczowa Zofia, w: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, tom II, PWN, Warszawa 2000, s. 107.
Bibliografia publikacji poświęconych Libelli, Galerie Lambert oraz Zofii Romanowiczowej (bez prac na temat pisarstwa Zofii Romanowiczowej), opr. A. Olszewska, uzup. A. Supruniuk, w: Archiwum Emigracji: Źródła i materiały do dziejów emigracji polskiej po 1939 roku, red. S. Kossowska, M.A. Supruniuk, T. 3. Libella, Galerie Lambert: szkice i wspomnienia, red. i opr. M. A. Supruniuk, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1998, s. 227-233.
Czermińska M., Hasło: Zofia Romanowiczowa, w: Borkowska G., Czermińska M., Phillips U., Pisarki polskie od średniowiecza do współczesności. Przewodnik, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2000, s. 146-147.
Hasło: Zofia Romanowiczowa, w: Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1919-1980, red. W. Klimaszewski, E.R. Nowakowska, W. Wyskiel, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1992, s. 288-289.
Hasło: Zofia Romanowiczowa, w: Kuncewicz P., Leksykon polskich pisarzy współczesnych, t. II, „Graf-Punkt”, Warszawa 1995, s. 380-383.
Urbas H., Hasło: Romanowiczowa Zofia z Górskich, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, red. Cz. Hernas, T. 2, Wydawnictwo naukowe PWN 1985, s. 294-295.
Hasło: Zofia Romanowiczowa, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, red. J. Czachowska i A. Szałgan, t. 7, 2001, s. 67-68.
Zieliński J., Hasło: Romanowiczowa (Górska) Zofia, w: tegoż: Leksykon polskiej literatury emigracyjnej, Wydawnictwo FIS, Wydawnictwo UNIPRESS, Lublin 1989, s.110-111.

Monografie, artykuły, recenzje:
Bereza H., Zofia Romanowiczowa, „Tygodnik Kulturalny” 1964 nr 28, s. 5.
Bicharski M., Paszek J., Nowotwory w „Skrytkach”, „Prace Językoznawcze UŚL”, 1991, t. 19, s. 15-22.
Bielatowicz J., Zosia i Zofia, „Wiadomości” (Londyn) 1964 nr 11, s. 1.
Brzóstowicz M., Rodzina w ujęciu socjologicznym: „Dom starej lady” oraz „Baśka i Barbara”, w: tejże: Wizerunek rodziny w polskiej prozie współczesnej, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 1998, s. 44-49.
Bujnowski J., Niektóre uwagi o piśmiennictwie Zofii Romanowiczowej, „Pamiętnik Literacki” (Londyn) 1989, t. 14, s. 142-151.
Burzacka I., Cudza tożsamość w powieści Zofii Romanowiczowej „Na Wyspie”, w: Przez dwa stulecia. In memoriam Artur Hutnikiewicz, red. H. Ratuszna, J. Kryszak, Wydawnictwo Naukowe UMK, 2006, s. 319-326.
Carls A.C., Staging, Philosophizing, Witnessing. The Aesthetics of Brokenness in Zofia Romanowicz Work, „The Polish Review" 2002, t. 47 nr 1, s. 3-10.
Carls A.M., The Renaissance of Zofia Romanowicz (1922-2010), „World Literature Today" 2016, September 13.
Chmielewska K., Twórczość poetycka Zofii Górskiej-Romanowiczowej, „Studia Filologiczne Akademii Świętokrzyskiej” 2002, t. 15, s. 171–200.
Cybulska M.E., „Tren" dla Adama i Ewy, „Wiadomości" (Londyn) 1981 nr 2, s. 10-11.
Czarnecka B., „Parawan” Zofii Romanowiczowej – kobiecość narracji o doświadczeniu obozowym, w: Powrześniowa emigracja niepodległościowa na mapie kultury nie tylko polskiej, tom II, pod red. V. Wejs-Milewskiej i E. Rogowskiej, IPN, Białystok 2016, s. 523-533.
Danilewicz-Zielińska M., Ile skrytek? „Kultura" (Paryż) 1981 nr 4, s. 134-136.
Detka J., Zofia Romanowiczowa, w: Pisarze regionu świętokrzyskiego, red. J. Pacławski, s. I, t. 6, Kielce 1997, s. 183-225.
Jamrozek-Sowa A., „Moi drodzy umarli, moi drodzy żywi…”. Wspomnienia Zofii Romanowiczowej o przyjaciołach, w: Tradycje literatury polskiej XX wieku. Rozprawy i szkice. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Gustawowi Ostaszowi, pod red. E. Mazur i D. Hejdy, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010, s. 292-300.
Jamrozek-Sowa A., „Mariaż”. Inwigilacja Zofii i Kazimierza Romanowiczów w świetle zachowanych dokumentów Służby Bezpieczeństwa, „Tematy i Konteksty” 2017 nr 7, s. 242-257.
Jamrozek-Sowa A., Życie powtórzone. O pisarstwie Zofii Romanowiczowej, Biblioteka Frazy, 2008.
Karwowska B., Baśka, Barbara, Barbarita… . Wygnanie w po/wojennej emigracyjnej prozie kobiecej, w: tejże, Druga płeć na wygnaniu. Doświadczenie migracyjne w opowieści powojennych pisarek polskich, Universitas, Kraków 2013, s. 49-70.
Katz-Hewetson J., „Groby Napoleona", „Kultura" (Paryż) 1978 nr 5, s. 130-132.
Kozarynowa Z., Rozpamiętywania Zofii Romanowiczowej, „Przegląd Powszechny" 1981 nr 1, s. 11-12.
Kozioł U., Fatum według Romanowiczowej, „Odra" 1995 nr 10, s. 115-116.
Królikowska N., Eksperyment w prozie Zofii Romanowiczowej, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2015.
Łebkowska A., Świat dotyku: interpretacja prozy Zofii Romanowiczowej, w: Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje, red. T. Walas, R. Nycz, Universitas, Kraków 2012, s. 565-586.
Łukasiewicz J., Romanowiczowa, w: tegoż: Kąt widzenia. Notatki literackie, Warstwy, Wrocław 2016, s. 209-211.
Morawiec A., Zofia Romanowiczowa. Pisarka nie tylko emigracyjna, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2016.
Nowakowska E. R., O geście kreacyjnym w twórczości Zofii Romanowiczowej, „Ruch Literacki" 1989 nr 6, s. 449-461.
Odojewski W., Czy powieść o ludziach bez narodowości?, „Orzeł Biały" (Londyn) 1981 nr 201, s. 27-28.
Veaux E., Zofia Romanowiczowa (1922-2010), „Archiwum Emigracji: studia, szkice, dokumenty” 2010 nr 1-2, s. 336-342.
Wejs-Milewska V., Między kreacją a świadectwem. Kilka uwag lekturowych na przykładzie poezji lagrowej Grażyny Chrostowskiej i Zofii Romanowiczowe, „Konteksty Kultury” 2017/14 z. 4, s. 408–420.
Wlodarczyk H., Écrire après les camps: temps et destin dans l’oeuvre de Zofia Romanowiczowa, w: tejże: Regards sur la littérature polonaise (1939-1989). Entre le marteau de la réalité e l’enclume des rêves, Sorbonne Université Presses, Paris 2022, p. 71-82.
Wójcik W., W Polsce i na obczyźnie. O twórczości Zofii Romanowiczowej, Gnome, Katowice 2000.
Wyskiel W., Uwaga: światy zastępcze, „Miesięcznik Literacki” 1985 nr 7, s. 122-123.
Wyskiel W., Tematy Romanowiczowej, „Ruch Literacki” 1985 z. 1, s. 15-31.
„Revue de Litterature Comparee”. Numer monograficzny, Zofia Romanowicz, la plus francaise des ecrivains polonais du XX siecle, 2019, 2. (370). Zawartość: Wlodarczyk H., Présentation, p. 131-136; Carls A.C., Écrire après Ravensbrück: le parcours littéraire de Zofia Romanowicz, p. 137-150; Carls A.C., Entre incarcération et évasion: les géographies de Zofia Romanowicz, p. 151-166; Morawiec A., La réception du «Passage de la Mer Rouge» par la critique littéraire, p. 167-181; Królikowska N., L’Expérimentation dans l’œuvre de Zofia Romanowicz — la narration dans «Le Chandail bleu», p. 182- 195; Ligara B., La place du français et la réflexion sur le bilinguisme dans l’œuvre de Zofia Romanowicz, p. 196-210; Jamrozek-Sowa A., Vivre en parallèle : cultures croisées dans le roman « Île Saint-Louis», p. 211-220; Wlodarczyk H., Le Temps héros des romans de Zofia Romanowicz, p. 221-231; Wlodarczyk H., Hasard, nécessité et création dans l’œuvre de Zofia Romanowicz, p. 232-246 ; Morawiec A., Fuites et retours (post)concentrationnaires dans le roman Tribulations du curé, p. 247-257.

Film biograficzny:
Zofia Romanowicz. Scen. i reż. T. Śmiarowski. Zdjęcia A. Adamczak, G. Rudzik. Polska 2008, Film Open Group; pierwsza emisja: Telewizja Polska, program 2, 22 XII 2008.

Projekt Zofia Romanowiczowa. Ocalić od zapomnienia, finansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach stypendium „Kultura w sieci" (Natalia Królikowska) 2020 r.

Bibliografia uwzględniająca publikacje tekstów Zofii Romanowiczowej w czasopismach, tomach zbiorowych, audycje jej autorstwa emitowane w RWE, wywiady, filmy oraz szersza bibliografia przedmiotowa znajduje się w monografii: Morawiec A., Zofia Romanowiczowa. Pisarka nie tylko emigracyjna, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2016 oraz Jamrozek-Sowa A., Życie powtórzone. O pisarstwie Zofii Romanowiczowej, Biblioteka Frazy, 2008. 


Autorka hasła: Anna Jamrozek-Sowa

Z archiwum prywatnego T. Górskiego
Z archiwum prywatnego T. Górskiego
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Z archiwum prywatnego B. Romanowicz
Znaki strona www

Finansowanie

Kierowniczka projektu - prof. dr hab. Jolanta Pasterska
Okres realizacji - 20.09.2022 - 20.09.2027
Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca - Ministerstwo Edukacji i Nauki / Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
Wartość projektu - 661 415,00 PLN
Wartość dofinansowania - 661 415,00 PLN

NPRH
UR
MEiN RP

© Coyright 2023-2028 Uniwersytet Rzeszowski - All Rights Reserved
Powstanie strony internetowej sfinansowano w ramach grantu Słownik biograficzny polskich pisarek emigracyjnych 1939-1989 realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe” NPRH/DN/SP/495640/2021/10
Polityka prywatności serwisu polskiepisarkiemigracyjne.pl