Czyżycka Magdalena [secundo voto Smolewski] (1957-)
Poetka, dziennikarka, wykładowczyni akademicka, działaczka na rzecz Pierwszych Narodów Kanady.

M. Czyżycka. Z archiwum prywatnego M. Czyżyckiej

Urodziła się 29 grudnia 1957 roku w Pruszkowie. Jej matka, Maria z domu Saks, była ekonomistką, pracowała w Zakładach Jedwabiu Naturalnego w Milanówku. Przez 25 lat prowadziła w tym mieście także Bibliotekę Parafialną; ojciec – Wojciech Płóciennik – większość zawodowego życia związał z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym (m.in. członek założyciel WOPR i jego prezes przez kilka kadencji), przeszło ćwierć wieku aktywnie promował naukę pływania i ratownictwo wodne (także jako współpracownik audycji „Lato z radiem”, nadawanej w 1. programie Polskiego Radia). Wychowały poetkę silne kobiety – matka i babcia Kazimiera, uzdrowicielka i zielarka, która przeżyła wojnę z trójką z sześciorga swoich dzieci. Dziadek poetki zginął w nazistowskim obozie koncentracyjnym w Stutthofie. Czyżycka uczęszczała do szkoły podstawowej nr 3 w Milanówku, a następnie do liceum w tym mieście. Po jego ukończeniu pracowała m.in. w księgarni, projektowała odzież dla dzieci. W latach 1980-1981 współpracowała z Niezależną Oficyną Wydawniczą Nowa (pomagała w drukowaniu, składaniu i rozpowszechnianiu publikacji). W 1978 roku wyszła w Warszawie (mieście ówczesnego zamieszkania, bardzo bliskim jej sercu, z którego pochodzi rodzina Płócienników) za mąż i zmieniła nazwisko na Czyżycka. W sierpniu 1981 roku wyjechała do Włoch (w związku z pogłoskami o przygotowywanych przez władze państwowe działaniach odwetowych wobec opozycji), przebywała w obozie dla uchodźców w Latinie, gdzie uzyskała azyl polityczny. W 1982 roku przybyła do Kanady – po kilku miesiącach spędzonych w Winnipegu, przeniosła się do Toronto, gdzie mieszka do dziś. W latach 1983-1986 była redaktorką tygodnika „Echo”, a od 1986 do 1990 roku redaktorką i kierowniczką artystyczną „Głosu Polskiego”. W 1986 roku weszła na kilka kadencji w skład zarządu Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie (w 1995 roku powierzono jej funkcję wiceprezeski). Współpracowała z Polish-Canadian Community Services (1990-1991), a w latach 1991-1992 z redakcją polskiego programu telewizyjnego Rozmaitości (Chanel 47, Cable 4) oraz z wydawnictwem KTO Publishing. Zadebiutowała wierszem strusiowe rachunki opublikowanym w „Związkowcu" w 1984 roku (nr 7, s. 5). W tym piśmie, a także na łamach „Głosu Polskiego” oraz „Echa” drukowała w latach 80. i 90. XX wieku wiersze, prozę poetycką, eseje, recenzje, artykuły krytyczne i publicystyczne. Część z opublikowanych w prasie polonijnej utworów weszła do jej wydanych w Toronto tomików – Pierwsza miniatura baśni (1987) i Alla breve (1999). W Kanadzie poznała swojego drugiego męża, Krzysztofa Smolewskiego (nauczyciela, muzyka, kompozytora, zapalonego nurka i fotografa podwodnego świata), z którym od 1988 roku dzieli życie. Studiowała na Uniwersytecie w Toronto – stopień Honours Bachelor of Arts (B.A.) z wyróżnieniem uzyskała w 1997 roku z psychologii i antropologii, a rok później – Master of Arts (M.A.) z antropologii społeczno-kulturowej. Na tymże uniwersytecie podjęła też studia doktoranckie – prowadziła badania dotyczące doświadczeń kolonialnych i postkolonialnych aborygeńskich kobiet w Australii. Doktorat z antropologii społeczno-kulturowej (tytuł rozprawy: Learning from the Known: Historical and cultural factors influencing the position of women in two Australian Aboriginal societies) obroniła pod nazwiskiem Smolewski w 2004 roku. Przez wiele lat na torontońskim uniwersytecie prowadziła zajęcia z metodologii antropologicznych badań naukowych, antropologii medycznej, gender studies i duchowości rdzennej ludności. Podczas pracy w Australii z przedstawicielami społeczności Kija i Yolngu została przez nich adoptowana zgodnie z lokalnymi tradycjami kulturowymi i przyjęła nadane jej imię: Dhalajt Dhurkay (Ta, która Czyni Pokój) oraz związane z tym role i obowiązki. Smolewski podkreśla, jak ważne dla niej, przybyłej do Kanady jako uchodźczyni polityczna, było późniejsze o wiele lat powitanie przez rodzinę BigCanoe z Narodu Pierwszego na Wyspie Georgina (Wanda BigCanoe, starsza z tej społeczności, udzieliła jej ślubu podczas tradycyjnej ceremonii). Smolewski aktywnie działa na rzecz Pierwszych Narodów Kanady – m.in.: pracowała w Ontario Ministry of Aboriginal Affairs, prowadzi konsulting dla organizacji rdzennych mieszkańców, od 2011 do 2023 roku pełniła funkcję dyrektorki do spraw badań w Ontario Federation of Indigenous Friedship Centres (OFIFC), gdzie założyła pierwszy w Kanadzie zespół, który tworzyli naukowcy i studenci pochodzenia etnicznego. Z nimi zrealizowała wiele projektów finansowanych przez rządowe instytuty badawcze (m.in. kanadyjski Tri-Council). Smolewski przyczyniła się do historycznych zmian w systemie fundowania badań naukowych w Kanadzie, uzyskując status placówki naukowej dla organizacji rdzennej, którą jest OFIFC. Przygotowała również model, stanowiący podwaliny badań naukowych opartych na tradycyjnych naukach i rdzennej filozofii – USAI Framework (Utility, Self-Voicing, Access, Inter-relationality), używany obecnie przez wiele kanadyjskich placówek naukowych współpracujących z ludnością rdzenną. Po przejściu na emeryturę dalej podtrzymuje współpracę z tą organizacją. Współpracuje też z Royal Roads University w Wiktorii w Kolumbii Brytyjskiej jako associate faculty i graduate supervisor (od 2004 roku na tejże uczelni wypromowała przeszło 30 magistrów). Jej aktywność zawodowa – prowadzone badania naukowe, usługi konsultingowe – koncentruje się głównie na edukacji i rozwoju tubylczych mieszkańców (m.in. z uwzględnieniem zagadnień związanych z traumą historyczną) oraz rozwiązywaniu ich problemów społecznych (m.in. przemocy, ubóstwa, adaptacji miejskiej). Jest współautorką książki Historic Trauma and Aboriginal Healing, opublikowanej w 2004 roku przez Aboriginal Healing Foundation. Współpracowała także z OMNI TV przy powstaniu filmów dokumentalnych: Childhood Denied (Toronto 2005-2009) i 10 Hungry Man (Toronto 2004-2005). Interesuje się m.in.: podróżami (ulubionym miejscem częstych wypraw z mężem jest Meksyk), filozofią, psychologią, religioznawstwem, muzyką oraz filmem; maluje i eksperymentuje z fotografią artystyczną. Jej pasją są koty („w moim domu są od zawsze, dużo się od nich uczę o życiu”).

Twórczość:
Pierwsza miniatura baśni, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Toronto 1987.
Alla breve, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Mordellus Press, Toronto–Berlin 1999.

Publikacje naukowe:
Smolewski M. [Czyżycka] (współautorka: Wesley-Esquimaux C.), Historic Trauma and Aboriginal Healding, Aboriginal Healding Foundation, Ottawa, Ontario 2004.

Redakcje:
Kto jest kim w Polonii kanadyjskiej. Słownik biograficzny, red. M. Czyżycka i in. (koordynator całości T. Piwowarek), wyd. 1, KTO Publishing, Inc., Toronto 1992.
Kto jest kim w Polonii kanadyjskiej. Słownik biograficzny, red. M. Czyżycka i in. (koordynator całości T. Piwowarek), wyd. 2 ogólnokanadyjskie (poprawione i poszerzone), KTO Publishing, Inc., Toronto 1993.
Stanisław Kawczyński, Z tęsknoty za ojczyzną, Gdańsk 1992 (nakł. aut.).

Wiersze i prozy poetyckie publikowane w emigracyjnych periodykach:
Ballada o wiecznym cudzie; Widok perspektywiczny, „Związkowiec” 1984 nr 101, s. 3.
Kobiety; Tryptyk zimowy, „Głos Polski” 1987 nr 1, s.13.
Obrazek z wystawy, „Głos Polski” 1987 nr 1, s.13; „Głos Polski” 1989 nr 36, s. 13.
Ameryka, Ameryka, „Głos Polski” 1987 nr 14/15, s.15.
Krzysztofa droga do nieba, „Głos Polski” 1987 nr 50/51, s.7.
A ja już spadam; Pora sjesty; Przypisek do zdarzeń; Słowo o wolności; Wiersz stary; Życiorys; Alicja i formy pustyni; Alicja i równoległe bytowanie; Kilka wartości Alicji „Głos Polski” 1988 nr 45, s. 8-9.
Opowieść weselna, „Głos Polski” 1989 nr 4, s. 13.
Obserwacja człowieka który…; […] po co nam był, „Głos Polski” 1989 nr 8, s. 13.
…była to jedna rzecz…, „Głos Polski” 1989 nr 11-12, s. 17.
Alicja i śmierć mistrza, „Głos Polski” 1989 nr 13, s. 16.
Alicja i nagość, „Głos Polski” 1989 nr 14, s. 11.
Rozmowa z przywołaniem, „Głos Polski” 1989 nr 15, s. 9.

Przekłady:
Ali A., Polonia i człowiek, który zobaczył Boga, Etobicoke, Ont.: Ascension Books, 1995.

Artykuły, szkice, recenzje [wybór]:
Poetycka filozofia przestrzeni, „Związkowiec” 1984 nr 7, s. 11.
Płóciennik M. [Czyżycka], Świat koronek, bieli i ametystu czyli rzecz o poezji Emily Dickinson, „Związkowiec” 1984 nr 7, s. 12.
O poezji Tadeusza Micińskiego [rec.: T. Miciński, Poezje], Związkowiec” 1984 nr 23, s. 3.
O bajkach, które zdobyły popularność na świecie: L. Carroll, A. de Saint-Exupéry, T. Jansson, „Związkowiec” 1984 nr 39, s. 3.
Płóciennik M. [Czyżycka], Stachury wyspa prawdziwa, „Związkowiec” 1984 nr 70-71, s. 11.
Płóciennik M. [Czyżycka], Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, „Związkowiec” 1984 nr 77, s. 3.
Płóciennik M.[Czyżycka], Widząc swoje twarze [rec.: Seven Polish Canadian Poets. An Anthology, red. W. Iwaniuk, F. Śmieja], „Związkowiec” 1984 nr 92, s. 3.
Wprowadzenie do Zen, „Związkowiec” 1984 nr 98/99, s, 15.
Płóciennik M. [Czyżycka], Historia jednego objawienia, „Związkowiec” 1984 nr 101, s. 3.
Płóciennik M. [Czyżycka], Od bogini Bastet do kota Morrisa, „Związkowiec” 1985 nr 24/25, s.6.
Ku niespokojowi sumienia [rec.: J. Anderman, Brak tchu], „Głos Polski” 1985 nr 34, s.13.
Wspomnieniom należy się tolerancja [rec.: T. Wittlin, Pieśniarka Warszawy. Hanka Ordonówna], „Głos Polski” 1985 nr 41, s.13.
Przygoda w teatrze pamięci. O nowej książce Adama Tomaszewskiego („Gdzie jesteś, Itako), „Głos Polski” 1986 nr 5, s. 13.
O micie Nowogródka, poezji i kota Jaspersa, czyli o nowej książce Jadwigi Jurkszus-Tomaszewskiej [rec.: J. Jurkszus-Tomaszewska, Wczoraj i dziś], „Głos Polski” 1986 nr 10, s. 17.
Nikt nie idzie drogą do Damaszku [rec.: E. Dusza, Wybór wierszy], „Głos Polski” 1986 nr 19, s. 11.
Melanż w mediach, „Głos Polski” 1987 nr 10, s. 7, 16.
Zapraszamy do Smoczej Jamy, „Głos Polski” 1987 nr 26.
„Głos Polski” – jacy jesteśmy, „Głos Polski” 1989 nr 18, s. 12.
[Rec. Krótkiego filmu o zabijaniu], „Głos Polski” 1989 nr 36, s. 6,13.
[Spraw. z Festiwalu Polskich Filmów, Toronto 1989], „Głos Polski” 1989 nr 38, s. 8-9.
Siedem sił Czesława Grudnia [rec.: A. Tomaszewski, Wiosna u Wielkich Jezior], „Gazeta” 1990 nr 121.
Ucieczka do rzeczywistości (Jadwiga Jurkszus-Tomaszewska, „Ścieżkami Europy”), „Związkowiec” 1991 nr 15.

Nagrody:
Mellisa Knauer Award for Feminist Research in Anthropology (2000)
The Circle of Honour Award: Reaching Out, Ministry of Aboriginal Affairs (2008-2009)

Charakterystyka twórczości:
Magdalena Czyżycka jest autorką dwóch tomików wydanych przez Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie: Pierwsza miniatura baśni (Toronto 1987) i Alla Breve (Toronto–Berlin 1999) – w jego publikacji miała też udział oficyna Mordellus Press. Pierwszy – rozpoczynający serię „Arkuszy Poetyckich” Polskiego Funduszu Wydawniczego – liczy 17 wierszy i 8 mini-próz poetyckich, drugi zawiera liryki w języku angielskim (13) i polskim (9).
Wiersze z debiutanckiego tomu niosą migawkowe obrazy egzystencjalnych doświadczeń oraz refleksji i uczuć podmiotu. Liryczne monologi ukazują go w wielkim, pełnym ludzi mieście, w domu, w podróży pociągiem, rejestrują doznania obcości, zdziwienia, zaskoczenia, odnotowują niepewność, zagubienie –„nie wiem gdzie jestem” czytamy np. w wierszu Ameryka, Ameryka. Utwór ten ujawnia też spojrzenie „wędrowca” na „wolny kraj” i wreszcie – jego „samotność w sercu samotności”. Bohaterzy tej poezji czują się opuszczeni, także przez „małego wielkiego boga”, który – podobnie jak oni – „nie wie dokąd jedziemy” (Jak zwykle w podróży. Wiersz Kiedy odeszli bogowie niesie obraz wyobcowania („każdy z nas zbudował własną wieżę Babel na swój prywatny użytek”), samotności szczególnie dotkliwej niemniej jednak – poetka zdaje się mówić w imieniu swojego pokolenia, czy też zbiorowości dzielącej emigrancki los – przezwyciężanej: „jakoś trzymamy się nieba a statek nie zatonął jeszcze”. Czyżycka wyraża też obawy przed utratą tożsamości, trudności z jej określeniem w nowej rzeczywistości. Melancholijny nastrój poezji tworzą m.in. motywy mroku, pustki, ciszy, szarej pustyni, spieczonych warg: „a wokoło działa się szara pustynia / […] karawana podróżnych rozdzierała szaty / więcej wody było od łez niż od Boga (…a wokoło działa się szara pustynia). Wyjawiane lęki przyjmują niekiedy postać dramatycznych wyzwań, czytamy np.: „nie doniosę tego życia / do granicy nocy i dnia / zgubię je po drodze / jest tak ciemno i ciężko” (Tryptyk zimowy). Zamykający tomik czterowiersz Słowa można odczytać jako swoiste wyznanie wiary w język – dla Czyżyckiej, podobnie jak dla wielu innych poetów-emigrantów – stanowiący ochronę, „jedyny dach nad głową”. Mini-prozy poetyckie przenika podobna problematyka – nieprzystępnego świata i poszukującej swojego miejsca bohaterki. Jej próby przeniknięcia istoty bytu w większości kończą się niepowodzeniem. Utwory te, nawiązujące imieniem protagonistki, a także baśniowo-oniryczną stylizacją do prozy Lewisa Carrolla: Przygód Alicji w krainie czarów i Alicji po drugiej stronie lustra, zwracają uwagę – jak cała twórczość – wyobraźnią, swoistym „testowaniem” kreacyjnych możliwości języka. Zaprezentowana w tomie Pierwsza miniatura baśni poetyka (wiersz wolny), tematyka i nastrój – w większości przesycony melancholią, choć humor, ironia nie są obce Czyżyckiej – charakterystyczne są również dla zbioru Alla breve. Obok już wymienionych motywów warto jeszcze wspomnieć o dyskretnych także w drugim tomie dygresjach autobiograficznych (np. pobycie w obozie dla uchodźców wśród gajów oliwnych w wierszu It is so white around czy pożegnaniu z babcią w utworze Grandmother) oraz subtelnej erotyce. Także w tym zbiorze poetka chętnie w diagnozowaniu rzeczywistości posługuje się paradoksem np. w wierszu Children i kolejnym, który zamyka słowami: „od świata zamyka nas ponoć / tylko zasłona nadziei / bardziej przezroczysta / niż śmierć” (…była to jedyna rzecz).

Bibliografia przedmiotowa
Archiwa, słowniki:
Kto jest kim w Polonii kanadyjskiej. Słownik biograficzny, red. M. Czyżycka i in. (koordynator całości T. Piwowarek), wyd. 2 (poprawione i poszerzone), KTO Publishing, Inc., Toronto 1993, s. 51.

Monografie, artykuły, recenzje:
Cybulska M.E., [nota dotycząca tomu Pierwsza miniatura baśni], „Tydzień Polski” 1988 nr 12, s. 9.
[nota dotycząca tomu Pierwsza miniatura baśni], „Głos Polski” 1987 nr 45, s. 3.
Szałasta-Rogowska B., Poezja w kręgu Polskiego Funduszu Wydawniczego. Kronika, archiwum, mecenat, odkrycia, „Postscriptum Polonistyczne” 2022 nr 1 (29), s.110.
Wolski J., Poeci polscy w Toronto [w:] Poezja polska na obczyźnie. Studia i szkice, red. Z. Andres, J. Wolski, t.1, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2005, s. 139,145.

Strony www:
Profil naukowy na stronie Royal Roads University https://www.royalroads.ca/people/magdalena-smolewski
Profil naukowy na stronie projektu Bildwewidam Indigenenous Masculinities https://indigenousmasculinities.com/who-we-are/biographies.html


Autorka hasła: Agata Paliwoda  

Znaki strona www

Finansowanie

Kierowniczka projektu - prof. dr hab. Jolanta Pasterska
Okres realizacji - 20.09.2022 - 20.09.2027
Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca - Ministerstwo Edukacji i Nauki / Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
Wartość projektu - 661 415,00 PLN
Wartość dofinansowania - 661 415,00 PLN

NPRH
UR
MEiN RP

© Coyright 2023-2028 Uniwersytet Rzeszowski - All Rights Reserved
Powstanie strony internetowej sfinansowano w ramach grantu Słownik biograficzny polskich pisarek emigracyjnych 1939-1989 realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe” NPRH/DN/SP/495640/2021/10
Polityka prywatności serwisu polskiepisarkiemigracyjne.pl