Cybulska (Finn) Maja Elżbieta (1941-) 
Poetka, pisarka, krytyczka, polonistka, wykładowczyni uniwersytecka.

Z archiwum prywatnego M.E. Cybulskiej.

Z archiwum prywatnego M.E. Cybulskiej

Urodziła się 8 maja 1941 roku w Lidzie, wychowała się w rodzinie Anny i Pawła Cybulskich. Po wojnie mieszkała i kształciła się w Warszawie – maturę zdała w 1958 roku w LO im. J. Dąbrowskiego, polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim ukończyła w 1963 roku (praca magisterska poświęcona była Niecierpliwym Zofii Nałkowskiej). Na tymże uniwersytecie 6 lat później obroniła doktorat (rozprawę O opowiadaniach Iwaszkiewicza przygotowała pod kierunkiem Jana Zygmunta Jakubowskiego). Opowiadaniom tego twórcy poświęcony był też jej pierwszy opublikowany artykuł Heydenreich – próba analizy. Ukazał się w 1966 roku w „Polonistyce” (nr 1, s. 47-50). Po odbyciu stypendium w Oxfordzie (w St. Antony’s College w latach 1969-1972) osiedliła się w Londynie i mieszka tam do dziś. Jest (od 1976 roku) żoną Patricka Johna Finna, edytora. Współpracę z Biblioteką Polską w Londynie rozpoczęła w 1972 roku, gdzie m.in. przygotowała wraz z zespołem Bibliography of Books in Polish or Relating to Poland published outside Poland since September 1 st, 1939 (tomy: 4 i 5). Od 1973 roku wykładała historię literatury polskiej na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie, uzyskała tam stanowisko profesora zwyczajnego. Od 1974 do 1992 roku prowadziła maturalne kursy przygotowawcze z języka polskiego na Ealing College of Higher Education (aktualnie Thames Valley University), a następnie w Polskiej Macierzy Szkolnej (w latach 1992-1995). Od 1992 roku pracowała też jako nauczycielka w Language Studies International, a w 1996 w Regent Linguaphone. Od 1974 roku do zamknięcia pisma współpracowała z londyńskimi „Wiadomościami”. Publikowała tam recenzje i artykuły poświęcone literaturze angielskiej i polskiej powstającej na emigracji. Od 1977 roku prowadziła dział Na półkach z książkami (omawiała najnowsze angielskie wydawnictwa), następnie redagowała też rubryki 40 lat temu i 25 lat temu (prezentowała w nich wyciągi z roczników „Wiadomości”). Jako poetka zadebiutowała w 1975 roku w „Oficynie Poetów” (nr 1, s. 51) wierszami: Egocentryk, Próba sonetu, Pytanie, Wierszyk dla Grzegorza – wszystkie te utwory weszły do wydanego w 1980 roku tomu Próby liryczne. W 1981 roku wstąpiła do Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie i w latach 1982-1983 współredagowała „Pamiętnik Literacki”. Od 1988 do 1990 roku była w jury nagrody „Wiadomości”. W latach 1982-1995 była stałą felietonistką w „Tygodniu Polskim” – publikowała w rubryce Ex libris, wcześniej: W moich oczach. Współpracowała też z londyńskim „Nowym Czasem”, w którym od 2016 roku cyklicznie pisała o wierszach (w rubryce Wiersz). Recenzje, szkice, felietony, wiersze drukowała, poza wymienionymi już pismami emigracyjnymi, m.in. w: „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza”, „Oficynie Poetów”, „Pamiętniku Literackim”, „Orle Białym”, „Tygodniku Nowojorskim”, „Głosie Polskim”, „Przeglądzie Polskim”, „Kulturze”, „Books Abroad” (Stany Zjednoczone), „Związkowcu”, „Universitasie” (Zurych), „High Parku”, a także w licznych periodykach krajowych m.in.: „Przeglądzie Humanistycznym”, „Polonistyce”, „Kamenie”, „Nowych Książkach”, „Archiwum Emigracji”, „Frazie”, „Twórczości”.
Maja Elżbieta Cybulska lubi podróże i koty.

Twórczość:
Próby liryczne, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn1980.
Karmiąc Ptaki w Singapurze, zdjęcia A.E. Hejmo, nakład własny, Londyn 2016.
Rysa. Wątki, Biblioteka „Frazy”, Rzeszów 2018.
Okienko. Notatki, Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2021.
Płynę, Biblioteczka Kampe. Grupa Artystyczna, Londyn 2023.
Brulion, Biblioteczka Kampe. Grupa Artystyczna, Londyn 2024.

Krytyka literacka, eseje:
Tematy i pisarze, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1982.
Wacław Iwaniuk. Poeta. Z wyborem poezji Wacława Iwaniuka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1984.
Potwierdzone istnienie. Archiwum Stefanii Zahorskiej, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1988.
Rozmowy ze Stanisławem Gliwą, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1990.
Urywki kroniki szpitalnej. Mabledon Park Hospital, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1992.
W moich oczach. Wybór z lat 1982-1994, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1995.
Dobra Anglia i inne szkice, Biblioteka „Frazy”, Rzeszów 2005.
Czasem jest pięknie. Rozejrzyjcie się…, Norbertinum, Lublin 2014.
Łabędź. O wierszach, Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2019.

Redakcje/opracowania:
Bibliography of Books in Polish or Relating to Poland published outside Poland since September 1 st, 1939, vol. 4, 1964-1967 and supplements to 1939-1963, ed. by Z. Jagodziński, comp. by M.E. Cybulska, M.L. Danilewicz-Zielińska, Z. Jagodziński, The Polish Library, Polish Social and Cultural Association, London 1985.
Bibliography of Books in Polish or Relating to Poland published outside Poland since September 1 st, 1939, vol. 5, 1968-1971 and supplements to 1939-1967, ed. by Z. Jagodziński, comp. by M.E. Cybulska, M.L. Danilewicz-Zielińska, Z. Jagodziński, The Polish Library, Polish Social and cultural Association, London 1995.
„Przychodź do mnie”. Listy Stefanii Zahorskiej do Leonii Jabłonkówny i listy Adama Pragiera, oprac. i wstęp M.E. Cybulska, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1998.
R. Demel, Szanowna i Droga. Listy do Mai Cybulskiej, wstęp i opracowanie M.E. Cybulska, Biblioteka Frazy, Rzeszów 2010.
Jan z Kalifornii. Listy do Mai Cybulskiej, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie” 2012 r. 54 (2010/2011), s. 49-82.

Przekłady:
Pardoe J., Dzieci, przekł. M.E. Cybulska, „Wiadomości” 1977 nr 14-15 (1619-1620), s. 10.

Członkostwo:
Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie (od 1980)
Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie (1981-1986)

Nagrody i odznaczenia:
Nagroda Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie za całokształt twórczości (2014)

Charakterystyka twórczości:
Pierwszą książką Mai Elżbiety Cybulskiej są Próby liryczne. Ukazały się w 1980 roku w „Oficynie Poetów i Malarzy” z ilustracjami Ywonne Skargon. Z liryką bowiem łączy się literacki debiut Cybulskiej – w 1975 roku w „Oficynie Poetów ” opublikowała 5 wierszy, które weszły do tego złożonego z 22 utworów tomiku. W tym samym roku ukazały się też jej wiersze w „Wiadomościach” (nr 1 i 38-39). Po latach autorka komentuje wydanie zbiorku: „Chciałam wiedzieć, jak się czuje ktoś, kto w formie książkowej, nawet najcieńszej wydał swoje wiersze. No i dowiedziałam się. […]. Odzew był zgoła niedosłyszalny […]” (Okienko. Notatki). Opinie na temat publikacji były podzielone. Józef Bujnowski uznał wchodzące w jej skład utwory za dojrzałą, w pełni zindywidualizowaną twórczość, Janina Katz Hewetson – za w większości nieudane. Są one nieskomplikowane formalnie, rymowane, kilka zaledwie przyjmuje formę wiersza wolnego. Tematycznie – jak zauważył cytowany krytyk – rozpięte są między życiem a śmiercią. Ich bohaterowie przeżywają wewnętrzne dylematy, zmagają się z samotnością, niezawinionym ciężarem egzystencji – „Jakie otchłanie, zawiści czyje uknuły wyrok: / trwam i nie żyję (Wyrok). „Po stronie życia” są liryki mówiące m.in. o przyszłości („trzeba mi spojrzeć przed siebie / trzeba ulubić cokolwiek” czytamy np. w Egocentryku), nadziei wzrastania, o sile – mimo trudnych doświadczeń i ich konsekwencji – pokolenia, do którego należy poetka (Pokolenie), podejmujące zagadnienia filozoficzne (Wiersz dla nieznajomego), czy też autotematyczne (Słowa zamyka strofa: „Są także słowa prawdziwe. / Nieme studnie. / Zmęczone antygony / w skwarne południe”). Śmierć pojawia przy refleksji o przeszłości, z którą wiąże się m.in. bolesna pamięć i utrata. Niebanalne rozpoznania zawiera wiersz Umarli, skłaniający do namysłu od pierwszego już wersu: „To nieprawda że umarłych nie ma”. Wart odnotowania jest również tryptyk Dom, niosący wyraźne motywy autobiograficzne w poetycko rozbudowanych obrazach ojca („Ojciec zburzył na zawsze / tyranię linii prostych”), domu-arkadii („W domu / jak w solidnym wierszu / rymowało się wszystko”) i przemijania.
O literackim charakterze pisarstwa Cybulskiej można mówić także w odniesieniu do jej tekstów autobiograficznych – czyli Rysy. Wątków (2018), Okienka (2021), Płynę (2023) i Brulionu (2024). Taki charakter ma też – niejako wprowadzająca „pisanie o sobie” – niewielka książeczka Karmiąc Ptaki w Singapurze wydana w 2016 roku nakładem własnym w 20 egzemplarzach. Jej autorka relacjonuje swoją azjatycką podróż statkiem Aegean Odyssey (odwiedza Singapur, Tajlandię, Malezję i Mjanmę/Birmę) w towarzystwie Agnieszki Ewy Hejmo, której kilkadziesiąt zdjęć z tej wyprawy wypełnia drugą część publikacji. Tekst rejestruje wrażenia i przemyślenia towarzyszące rejsowi i wycieczkom w odwiedzanych krajach, pokazuje, jak ważne jest dla Cybulskiej „bywanie turystką”. Drobne, migawkowe choćby przywołania podróży, także oczekiwanie na kolejne wojaże to zresztą stałe motywy wszystkich autobiograficznych utworów Cybulskiej. Wśród nich – ze względu na podjętą tematykę i walory formalne – wyróżnia się Rysa, ważna też dla samej autorki, która w Okienku na postawione sobie pytanie, co dobrego zrobiła w życiu, odpowiada: „Myślę, że jest tylko jedna rzecz […]. Napisałam Rysę. […] Tak, z tego powodu mam uczucie spełnienia”. W utworze tym Cybulska przede wszystkim więc mierzy się z przeszłością (zdanie „Muszę się z tą ciemnością zmierzyć” otwiera końcową, najobszerniejszą część książki zatytułowaną Ciemność, wcześniejsze to: Chaos i Arkadia), m.in. relacjonując odkrywanie swojego rodowodu. Opowieść „ocaleńca” (tak nazywa siebie autorka) o nie do końca udanych poszukiwaniach „korzeni” (losy rodziny nie dają się precyzyjnie zrekonstruować), jawi się wyznaniem bardzo dyskretnym, pełnym niedopowiedzeń o braku – „rysie”, „pęknięciu”, „jamie” – z jakim zmaga się całe życie autorka. Fragmentaryczność poznania przekłada się na rwaną opowieść (co uwypukla także graficzna strona książki). Całość wzbogacają wyraźnie fikcjonalne fragmenty, w jakiejś mierze wspomagające, jak można przypuszczać, „wyrażanie niewyrażalnego”. W tę najbardziej intymną warstwę utworu wpisują się też refleksje poświęcone Annie i Pawłowi Cybulskim, mówiące m.in. o wdzięczności, jaką żywi dla nich pisarka. Oprócz problematyki tożsamościowej, najobszerniej obecnej w Rysie, pojawiają się w niej też drobne wzmianki dotyczące codzienności – dbałości o dom, ogród, relacji z mężem i innymi ludźmi (np. Sławomirą Wazacz, Anną Nasiłowską, Reginą Wasiak, Anną Frajlich, Ryszardem Demlem. Sporo również zapisów dotyczących aktywności zawodowo-pisarskiej Cybulskiej – składają się na nie przywołania m.in. osób (np. Marii Danilewicz Zielińskiej, Wacława Iwaniuka, Stefanii Zahorskiej, Stanisława Gliwy, Stefanii Kossowskiej, Mariana Pankowskiego), instytucji (np. Biblioteki Polskiej w Londynie, Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego), pism (np. „Wiadomości”, „Pamiętnika Literackiego”, „Tygodnia Polskiego”) oraz wydarzeń, w których uczestniczyła. Bardzo istotne miejsce w tym memuarowym tekście zajmują przytoczenia korespondencji, bo pomysł na Rysę, jak wyjawia autorka już na wstępie, to „wywoływanie” opowieści poprzez przypadkowe przeglądanie zawartości szuflady z korespondencją. Listy pisane przez Cybulską i do niej kierowane współtworzą portret osoby zarysowany w książce – aktywnej, twórczej, samodzielnej kobiety przez dziesięciolecia mocno osadzonej w „polskim” Londynie. Podobnej natury treści niosą Okienko. Notatki, Płynę oraz Brulion. Już tytuły sugerują, że nie są całościowymi ujęciami biografii – taka nie jest też Rysa – mają charakter przyczynkowy. Specyfikę swoich tekstów przynależnych tzw. literaturze dokumentu osobistego trafnie ujmuje Cybulska: „Urywki, fragmenty, oddzielne zdania, uwagi. Bez ciągłości. […] coś chwytam, łatam, przechowuję. Tyle akurat mogę zrobić” (Okienko). Zapisy czynione przez autorkę dotyczą w dalszym ciągu – prócz przywołanych już tematów, które pojawiły się w Rysie – spraw osobistych (np. aktualnych i przeszłych lektur, pozostawiających „ślad” zdarzeń, przywiązania do kotów), ale też niepokojących problemów współczesności (w zależności od tomu: np. zmian klimatycznych, Brexitu, pandemii, wojny w Ukrainie).
Nazwisko Cybulskiej łączone jest jednak głównie z krytyką literacką (Jan Zieliński pisał np. że w tym obszarze „zdobyła sobie na emigracji wysoką pozycję” i zaliczana jest „do najciekawszych krytyków emigracyjnych”). Przez lata pisała regularnie o literaturze angielskiej i polskiej literaturze emigracyjnej na łamach „Wiadomości”, a następnie „Tygodnia Polskiego”, miała tam swoje stałe rubryki i takichż czytelników. Jej artykuły, recenzje i felietony drukowane przede wszystkim w pismach emigracyjnych, ale też krajowych (składają się na bardzo obszerny zbiór), ukazywały się w wydaniach książkowych (wyborach) – londyńskich (Tematy i pisarze oraz W moich oczach. Wybór z lat 1982-1994) oraz polskich (Dobra Anglia i inne szkice, Czasem jest pięknie. Rozejrzyjcie się…, Łabędź. O wierszach) – począwszy od lat 80. XX wieku po ostatnie jak dotąd – w 2019 roku).
Na dorobek Cybulskiej składają się też publikacje związane z opracowaniem osiągnięć ważnych postaci życia literacko-kulturalnego emigracji – Wacława Iwaniuka (Wacław Iwaniuk. Poeta. Z wyborem poezji Wacława Iwaniuka), Stefani Zahorskiej (Potwierdzone istnienie. Archiwum Stefanii Zahorskiej oraz „Przychodź do mnie”. Listy Stefanii Zahorskiej do Leonii Jabłonkówny i listy Adama Pragiera) i Stanisława Gliwy (Rozmowy ze Stanisławem Gliwą). W kontekście dokumentowania polskich losów na obczyźnie lokuje się też niewielkich rozmiarów książka Urywki kroniki szpitalnej. Mabledon Park Hospital, reportażowa opowieść o szpitalu – pierwotnie przeznaczonym wyłącznie dla polskich żołnierzy, lecznicy stosującej najnowsze metody terapii psychiatrycznej – a właściwie o życiu kulturalnym, jakie kwitło w tej placówce. W powojennym niełatwym czasie zatrudnienie znaleźli w niej nie tylko polscy lekarze, ale też – w charakterze personelu – m.in. Czesław Bednarczyk, Stanisław Gliwa, Tadeusz Piotrowski i Bronisław Przyłuski.
Kilka artykułów i szkiców Mai Elżbiety Cybulskiej weszło w skład monografii zbiorowych.

Bibliografia przedmiotowa:

Archiwa, słowniki:
Hasło: Cybulska Maja, Archiwum Oficyny Poetów i Malarzy. Katedra Edytorstwa i Nauk Pomocniczych Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. 0132; materiały redakcyjne sygn. 3046.
Archiwum Mai Elżbiety Cybulskiej w Bibliotece Polskiej w Londynie, sygn.: 2117/Rps, 2162/Rps, 2261/Rps.
Hasło: Cybulska Maja Elżbieta, w: Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939-1980, red. B. Klimaszewski, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993, s. 63-64.
Hasło: Cybulska Maja Elżbieta, w: Wielki leksykon pisarzy polskich, red. J. Pieszczachowicz, t. 2, Wydawnictwo Fogra, Kraków 2005, s. 226.
Hasło: Cybulska Maja Elżbieta, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t. 2, red. J. Czachowska i A. Szałagan, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 69-70 i t. 10, Fundacja Akademia Humanistyczna: IBL PAN, Warszawa 2007, s. 225.
Hasło: Cybulska Maja Elżbieta, w: Zieliński J. (J. Kowalski), Leksykon polskiej literatury emigracyjnej, Fundusz Inicjatyw Społecznych, Lublin 1989, s. 27-28.

Monografie, artykuły, recenzje:
Bogusławski A., Bronię w „Moich oczach”, „Tydzień” 1994 nr 17, s. 14.
Bogusławski A., „Miniatury” M.E. Cybulskiej, „Tydzień” 1995 nr 20, s. 8.
Bujnowski J., „Próby liryczne” Cybulskiej, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1981 nr 11, dod. „Tydzień Polski”, s. 7.
Bzowska K., Uchylona szuflada, „Tydzień Polski”, 7.03. 2018.
Folejowski Z., [rec. Wacław Iwaniuk. Poeta], „The Polish Review” 1983 vol. 30, nr 3, s. 305-306.
Frajlich A., „Stoją na półkach bezpieczne, nieugięte i pożądane”, „Akcent” 1997 nr 2, s. 164-166.
Frajlich A., Wykwintna anglomania, „Rzeczpospolita” 2005 nr 282, s. 15.
Frajlich A., [rec. W moich oczach], „Akcent” 1997 nr 2, s.164-166.
Heydenkorn B., Gliwa – twórca pięknych książek i druków, „Związkowiec” 1990 nr 97.
Jurkszus-Tomaszewska, Eseje Maji Cybulskiej, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1984 nr 16 dod. „Tydzień Polski”, s. 12.
Katz Hewetson J., [rec. Próby liryczne], „Kultura” 1981 nr 9, s. 93-94.
Kazimierczyk B., Praca godna pochwały, „Kierunki” 1989 nr 4, s. 12.
Kłossowski A., Nie ginąca pamięć o Stanisławie Gliwie, „Potop” 1991 nr 6, s. 14.
Koc B., [rec. W moich oczach], „Ruch Literacki” 1995 z. 6, s. 799-800.
Kornacki J., W moich oczach, „Tydzień” 1994 nr 14, s.14.
Kosiński D., [rec. Potwierdzone istnienie. Archiwum Stefanii Zahorskiej], „Ruch Literacki” 1990 nr 1, s. 93-94.
Kossowska S., O książce i o autorce, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1983 nr 7, dod. „Tydzień Polski”, s. 7.
Kossowska S., W jej oczach, „Kultura” 1995 nr 9, s. 161-163.
Kossowska S., W moich oczach, „Tydzień” 1994 nr 16, s.13.
Lachman I., W moich oczach, „Tydzień” 1994 nr 24, s.13.
Masłoń K., Widziane z Londynu, „Rzeczpospolita” 1995 nr 131, s. 30.
Puzio A., Suma chwil, „Twórczość” 2019 nr 5, s.120-124.
Shallcross B., Archiwum jako dowód tożsamości, „Nowy Dziennik” (Nowy Jork) 1989 nr 11 dod. „Przegląd Polski”, s. 11.
Śmieja F., Wacław Iwaniuk – poeta, „Związkowiec” 1984 nr 46, s. 4.
Trojanowicz R., Życie jawne i utajone, „Dziennik Polski” 2005 nr 147, s. 7.
Weber H., Syn Brunona Schulza, „Wiadomości Kulturalne” 1996 nr 37, s. 21.
Wiśniewska M., Kalejdoskop kulturalny, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” 1995 nr 170, s. 6.
Zieliński J., Blask i cień czcionki, „Tygodnik Literacki” 1990 nr 5, s. 13.
Zieliński J., Nienapisany felieton, „Twórczość” 1983 nr 12, s. 149-151.
Zbrożyna A., Niezwykła książka, „Tydzień” 1995 nr 22, s. 13.

Strony www:
Cybulska Maja Elżbieta, w: Polscy pisarze i badacze przełomu XX i XXI wieku, red. A. Szałagan, https://pisarzeibadacze.ibl.edu.pl/record_view/1705
Klas W., Pęknięcie Cybulskiej, czyli wątki w rysie życia, „Tydzień Polski”, 14.05. 2018, https://www.tydzien.co.uk/artykuly/2018/05/14/pekniecie-cybulskiej-czyli-watki-w-rysie-zycia/
Maja Elżbieta Cybulska, http://www.norbertinum.pl/autor/50/Maja-El%C5%BCbieta-Cybulska
Zyman E., Cały świat jest ojczyzną, „Culture Avenue”, 30.05.2019, https://www.cultureave.com/caly-swiat-jest-ojczyzna/


Autorka hasła: Agata Paliwoda

Znaki strona www

Finansowanie

Kierowniczka projektu - prof. dr hab. Jolanta Pasterska
Okres realizacji - 20.09.2022 - 20.09.2027
Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca - Ministerstwo Edukacji i Nauki / Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
Wartość projektu - 661 415,00 PLN
Wartość dofinansowania - 661 415,00 PLN

NPRH
UR
MEiN RP

© Coyright 2023-2028 Uniwersytet Rzeszowski - All Rights Reserved
Powstanie strony internetowej sfinansowano w ramach grantu Słownik biograficzny polskich pisarek emigracyjnych 1939-1989 realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe” NPRH/DN/SP/495640/2021/10
Polityka prywatności serwisu polskiepisarkiemigracyjne.pl