Hetmańska Tamara [właśc. Tamara Bronisława Hetmańczuk] (1913-1994)
Poetka, aktorka operetkowa.

T. Hetmańska. Z archiwum prywatnego T. Furts

T. Hetmańska.  Z archiwum prywatnego T. Furts

Urodziła się 21 sierpnia 1913 w Myszkowcu koło Dorohuska na Lubelszczyźnie. Oddana na wychowanie do Zakładu Towarzystwa Dobroczynnego prowadzonego przez Zgromadzenie Sióstr Felicjanek w Chełmie Lubelskim (ul. Lwowska). Hetmańczuk przebywała tam do roku 1924. Jeszcze w Zakładzie zaczęła pisać wiersze. Po jego opuszczeniu podjęła naukę w Państwowym Konserwatorium Warszawskim, późniejszej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie w klasie śpiewu profesora Edwarda Heintzego, którą ukończyła w roku 1938. Jednocześnie eksternistycznie kształciła swoje umiejętności aktorskie pod okiem reżysera, Witolda Zdzitowieckiego oraz aktora i reżysera Karola Bendy (właśc. Karola Spitzbartha). Została zaangażowana do Teatru 8.15 przy ul. Śniadeckich 5 w Warszawie, gdzie obsadzano ją w operetkach i spektaklach muzycznych. Pozytywnie oceniana m.in. przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego rozpoczęła karierę wokalno-aktorską i przybrała pseudonim Tamara Hetmańska. Wyszła za mąż za prawnika Władysława Perczyńskiego. Mieli dwoje dzieci, córkę Teresę i syna Andrzeja. Władysław Perczyński walcząc w szeregach Armii Krajowej zginął w czasie wojny, pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Walecznych. W roku 1949 Hetmańska została przyjęta do Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych) oraz Związku Artystów Scen Polskich (ZASP). Zaangażowała się do Państwowego Teatru Polskiego (od 1952 Państwowy Teatr Dramatyczny) w Szczecinie, gdzie grała m.in. w spektaklach Pieją koguty Józefa Bałtuszisa (jako Cyganka) w reżyserii Czesława Staszewskiego, Ożenku Mikołaja Gogola (jako Duniaszek) i Mieszczanach Maksyma Gorkiego reżyserowanych przez Emila Chaberskiego. Z tego okresu pochodzi jej wypowiedź chwaląca Konstytucję PRL z roku 1952 zamieszczona na łamach „Kuriera Szczecińskiego”. Dotyczyła sytuacji w przedwojennych teatrach polskich rozpatrywanej w kontekście dobrodziejstw jakie dała nowa konstytucja (autor anonimowy, Tamara Hetmańska artystka teatrów szczecińskich mówi o giełdzie artystów w przedwojennej Polsce, „Kurier Szczeciński” 1952 nr 45, s. 1). Jednak w roku 1957 podjęła decyzję o opuszczeniu kraju. Wraz z dziećmi przez Izrael a następnie Austrię i Włochy dotarła do Australii. Tam trudniła się sprzedażą obwoźną odzieży, także pracowała na dużej farmie. By uchronić pełnoletniego syna przed służbą wojskową w Australii i wysłaniem go na wojnę w Wietnamie,  postanowiła wyjechać zimą 1966 roku na stałe do Kanady. Tutaj w roku 1975 miał miejsce jej debiut poetycki na łamach polonijnego „Krzyku”. W kolejnym roku ukazał się pierwszy tomik poetycki Myśli są różne wydany nakładem kanadyjskiego „Polish Voice”. Zbiór był trzykrotnie wznawiany. W latach 1977-80 publikowała na łamach „Gazety Polarnej”, „Związkowca” i „Kroniki Tygodniowej. Głos Ludowy”. W roku 1981 Hetmańska wydała własnym sumptem kolejny zbiór wierszy zatytułowany Zapomniane ścieżki. W latach 1981-1991 ogłaszała swoje wiersze na łamach „Głosu Polskiego” i „Związkowca” oraz „Gwiazdy Polarnej”. Jej utwory poetyckie znalazły się także w polonijnych podręcznikach nauczania języka polskiego w Kanadzie. 11 marca 1989 roku w Toronto w budynku Credit Union odbył się odnotowany w prasie torontońskiej wieczór autorski Hetmańskiej.
Dzieci poetki ukończyły kanadyjskie uniwersytety. Córka Teresa Furts pracowała jako agentka w Real Estate, po matce odziedziczyła zainteresowanie poezją, maluje także na porcelanie i odnosi sukcesy jako pianistka. Podobne zdolności wykazuje wnuczka Veronica (wspólnie wydały w roku 1987 tomik poezji Sen. Poezja trzech pokoleń). Syn Andrzej Perczyński jest przedsiębiorcą.
W roku 1993 wiersze poetki zostały umieszczone w antologii literackiej Polska nam papieża dała. Tamara Hetmańska zmarła 14 października 1994 roku w Etobicoke w Ontario w Kanadzie w wieku 81 lat. Została pochowana w Park Lawn Cemetery, Toronto Municipality. Na grobie widnieje inskrypcja „Poetka”.

Twórczość [wybór]:
O Norwidzie. Przyszłam do ciebie..., „Krzyk. Outcry. Polski Magazyn Ilustrowany” [Toronto] 1975 nr 16, s. 5.
Do M.L., „Gwiazda Polarna” [Toronto] 1977 nr 22, s. 15.
Miłość rozkazuje dumnie. Szczęście, „Gwiazda Polarna” [Toronto] 1977 nr 10, s. 15.
Boże Narodzenie, „Związkowiec” [Toronto] 1979 nr 100, s. 25.
Reminiscencja, „Związkowiec” [Toronto] 1979 nr 100, s. 25.
Boże Narodzenie, „Związkowiec” [Toronto] 1980 nr 102/103, s. 9.
Dzięki Ci Chryste!, „Gwiazda Polarna” [Toronto] 1979 nr 14, s. 15.
Za co? Dlaczego?, „Gwiazda Polarna” [Toronto] 1980 nr 39, s. 15.
Boś wszędzie jest Polakiem, „Kronika Tygodniowa. Głos Ludowy” [Toronto] 1980 nr 14, s. 4.
Myśli są różne, przedm. A. Malatyński, Polish Voice, Toronto 1976, wyd. II, Toronto 1980, wyd. III, Toronto 1987.
Zapomniane ścieżki, Toronto 1981 [wyd. własnym sumptem].
Sen. Poezja trzech pokoleń [współautorki: Teresa Furst, Veronica Furst], przedm. ks. E. Ewczyński, Futura Graphics, Toronto 1987.
Bóg, Honor i Ojczyna, „Głos Polski” [Toronto] 1989 nr 20, s.13.
Nasza zwycięska Matko Boża Kozielska, „Związkowiec” [Toronto] 1989 nr 30, s.4.
To Polska, „Związkowiec” [Toronto] 1989 nr 30, s.4.
Zamień w czyn marzenia, „Związkowiec” [Toronto] 1989 nr 30, s.4
W noc Bożego Narodzenia, „Związkowiec” [Toronto] 1989 nr 100/101, s.C3.
Zmartwychwstanie, „Związkowiec” [Toronto] 1990 nr 26/27, s. [2].
Kaszuby w Kanadzie, „Związkowiec” [Toronto]1990 nr 69, s.3.
Tęsknota, „ „Głos Polski” [Toronto] 1991 nr 3, s.12.
Nie zabijaj, „ „Związkowiec” [Toronto] 1991 nr 12, s.4
Poranek, „Związkowiec” [Toronto] 1991 nr 22/23, s. A3.
Dzień Dziękczynienia, „Głos Polski” [Toronto] 1991 nr 41, s.24.
Madonno, „Związkowiec” [Toronto] 1991 nr 42, s.3.
Halloween, „Głos Polski” [Toronto]1991 nr 44, s. 24.
Czerwiec, „Głos Polski” [Toronto] 1991 nr 51, s.7.

Antologie:
Polska nam papieża dała. Antologia literackiej twórczości nieprofesjonalnej o posłannictwie Jana Pawła II, oprac. P. Płatek, t.1, Stowarzyszenie Folklorystyczne Teatr Regionalny, Kraków 1993.

Członkostwo:
Stowarzyszenie Autorów ZAiKS [Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych] (1949).
Związek Artystów Scen Polskich ZASP (1949).

Charakterystyka twórczości:
Twórczość poetycką Tamary Hetmańskiej charakteryzują trzy główne kręgi tematyczne: tożsamość/podmiotowość, ojczyzna, religia. Utwory pomieszczone w wydanym w roku 1976 tomiku są kompilacją przeżyć i doświadczeń z kilkudziesięciu lat życia poetki. Obok wierszy młodzieńczych traktujących o pierwszej miłości znalazły się tu liryki „dojrzałe” oddające zmagania jednostki/kobiety z trudami życia, a przede wszystkim poświęcone walce o godność własną w niełatwych warunkach emigranckiej codzienności. Ten wielotematyczny zbiór podkreśla tytuł tomu Myśli są różne. Choć kompozycyjnie są to teksty rozproszone, można je odpowiednio scalone jednak odczytać w kontekście biografii poetki. Podmiot liryczny wierszy Hetmańskiej jest kobietą i z tej perspektywy opisuje świat. Pierwsze doświadczenia miłosne przybierają tu formę zauroczenia mężczyzną (To dziwne, Daj mi siebie, List, Marzenia, Moment szczęścia), pożądania (erotyk Chciał Pan więc piszę), zdrady (Miłość rozkazuje dumnie) i rozstania (A na styczniowej szybie). W tym tematycznym kręgu trzeba pomieścić wiersze, których głównym motywem jest tęsknota za zmarłym mężem (Do męża, Rodzina, Jesteś zawsze ze mną, Poświęcam Władkowi, memu mężowi! Zatęsknisz (dedykacja „Władkowi”). Ból po stracie bliskiej osoby wywołuje wspomnienie kochanka ale przede wszystkim obnaża wielką samotność kobiety: „Żyjesz we mnie/w klimacie marzeń moich/Bez Ciebie jestem Tobą”. Świadomość silnego uczucia jakie łączyło dwoje ludzi potęguje traumę utraty, ale także stawia pytania o (nie)możliwość kolejnego związku z innym mężczyzną: „Czuję zapach Twój jedyny,/Twój szept, który koi i cieszy/Wtem patrzę…./ a ze mną jest inny!/Ktoś inny/ I lęk mam,/ Że myśli me słyszy! (Jesteś zawsze ze mną). Potrzeba miłości, szczęścia, pełni życia kusi, ale rodzi dylematy wynikające z ewentualnego ponownego zakochania: „Nie potrafię być gorąca w wystygłych ramionach/choć myśl o marzenia trąca, lecz cóż spóźniona/Trudno wskrzesić dawną miłość, cudną, niezwykłą/Gdy przez różnych dróg zawiłość co było — znikło”. Dlatego w innym liryku podmiot składa obietnicę: „Z Tobą na zawsze — /Kocham…. Bądź spokojny” (Do męża). Jednak w wielu wierszach Hetmańskiej można odczytać wyraźną tęsknotę za bliskością z drugim człowiekiem. Brak tego związku implikuje „myśli swawolne”: „Co pan pomyśli o mnie,/Wszystko mi jedno. /Lecz się zamienię w płomień,/Nim gwiazdy zbledną” (Przeżycie dla samej siebie). W wierszach poświęconych mężowi jawi się także nuta lęku przed narażeniem samotnej kobiety na zniesławienie. Obawa ujęta za pomocą paraleli czasowej: dawniej: „Tyś we mnie uznał człowieka – kobietę,/I tuląc pieszcząc czułam żeś mnie szanował” (Do męża) i dziś: „Śmiałym spojrzeniem ją obrzucił/ Przeszedł a chwilę potem wrócił/W jej oczy spojrzał zamaszyście/Chciał się z nią poznać oczywiście (…) Zrozumiał że niektóre panie/Najbardziej cenią zachowanie się” (Omyłka). W utworach o takiej tematyce wyraźnie dominuje dydaktyzm i pouczenie: „Było ich w sali kilkudziesięciu,/ A na katedrze „Pani” w ich typie/Kokietowali ją wprost zawzięcie/Wlepiając ciągle żarliwe ślipie (…) Opanowała się, nie, tak nie można/Wróci i będzie uczyć zawzięcie/Weszła. Stanowcza, pewna i groźna (…) Oni po sobie tylko spojrzeli/Bez słowa błąd swój sami pojęli (Pierwszy wykład). Natomiast w Wekslu bez pokrycia odnajdujemy satyryczne ujęcie tego uczucia: „Wciąż bezkarnie wśród ludzi buszuje/ Słowo , weksel bez pokrycia/ Ciągle nowe ofiary znajduje /I masowe robi nadużycia”. Kobieta w wierszach Hetmańskiej jest zazwyczaj obiektem miłości, pożądania, zdrady. W kilku jednak tekstach poetka konwertuje perspektywę, dochodzi do zamiany ról. Mężczyzna zostaje tu uprzedmiotowiony, skonfrontowany z kobiecymi marzeniami (Przeżycie dla samej siebie). Ta komparacja działa na jego niekorzyść i doprowadza do rozstania: „Byłeś słońcem?/Raczej promieniem słonecznym,/Dziś wybacz i przyjmij wyznanie spóźnione,/Że kłamstwo to, w życiu mym było koniecznym,/ Przebacz cudne Kłamstwo,/Niezwykłe, /Szalone” (Cudne kłamstwo). W innym miejscu kobieta odrzuca obsadzenie się w roli pasywnej kochanki oczekującej na powrót mężczyzny; „Piszesz krótko, i nic więcej/ Nie wiesz nie czekam dawno cię,/ Że chociaż kochałam najgoręcej/To minęło, bo wszystko kończy się”, i… wybiera innego: „ja już inaczej widzę teraz świat (...)” — wyzna. Ten kobiecy głos wybrzmiewa silnie także w lirykach: Tak też bywa, Do białych kwiatów, Im gorzej tym lepiej, Pragnę Ciebie, Życiowy zawód, Kłamstwo, Szczyt szczytów (P. Stali), a także w przypowieści Mak i Stokrotka. O innej, bo rodzicielskiej miłości traktują wiersze Do syna, Do Andrzeja na maturę, Moja córeczka, Matka, Zrozumcież. Są utrzymane w tonie przeprosin za biedę oraz upokorzenia jakie dzieci podmiotu lirycznego muszą znosić na emigracji, to liryki przepojone uczuciem, troską ale i tęsknotą za dorastającymi i coraz bardziej samodzielnymi pociechami. Teksty te przypominają formę listu wyznania. Wśród wierszy pomieszczonych w tomie Myśli są różne znajdują się utwory pisane jeszcze w kraju (jako nieliczne zostały opatrzone datami) oddają ówczesny klimat tużpowojennej Polski. Treścią i poetyką nawiązują do tzw. produkcyjniaków Ballada o pięciu mostach (z adnotacją „Warszawa 1949, okres budowy mostów warszawskich” i poświęcony Śląskowi utwór Nędza. W nieco bardziej „odwilżowym” charakterze są natomiast utrzymane liryki Pomyśl o tym („Rok 1954, wiosna”), Do M.Ł. (z adnotacją „18.I 1956”) oraz Plotki, plotki. Ten ostatni utwór zbudowany ze scenek rodzajowych przedstawia trudy życia w PRL-u; „Zamiast cukru ma być grad./ Już po mąkę są ogonki, /A na kartki ma być wiatr (…)Wiadomo, kto dziś ma szanse,/ Gdy społeczne są awanse”. W jednym z wersów podmiot liryczny składa wręcz wyraźną deklarację antyustrojową, gdy powiada: „Lecz ja będę panią cóż/ Obywatelką byłam już”.
Drugi wyraźny krąg tematyczny omawianego zbioru tworzą wiersze o tematyce patriotycznej (Moja ojczyzna, List z obczyzny, Zwycięstwo, Czyś jest człowiek? Pamiętaj, Słucham ciszy!, Elementarz, Historio!, O Norwidzie, Leć tęsknoto! Jaki piękny świat, Tęsknota, Powrócę, Niezapominajki, Bezdomny wiatr, Nie warto wspominać). Pisane z perspektywy emigracyjnej podkreślają tęsknotę za krajem, dzieciństwem, ojczystą przyrodą: malwami, ruczajem, morzem, łąkami, Wisłą, pokojem na poddaszu (List z obczyzny, Moja ojczyzna). Zawsze zakończone dydaktyczno-patriotyczną pointą, np. „To w kraju jest szczęścia najwięcej”. Ewokowanym w pamięci obrazom towarzyszy poczucie osamotnienia, wydziedziczenia, bezdomności. Jednak podmiot liryczny ów nostalgiczny nastrój raz po raz stara się zniwelować. Pojawiają się apele o odnalezienie siebie w nowej rzeczywistości, niepoddawanie się i akceptację nowego życia. W wierszu Nie warto wspominać: „Nie warto wspominać, nie warto wspominać/ Ni marzyć o tamtym ni śnić” „ja” liryczne przekonuje, że przeszłość zamknęła w sobie utraconą ojczyznę a z nią dzieciństwo i młodość, które już nie powrócą. Trzeba nauczyć się żyć w kraju osiedlenia. W tym kontekście można odczytać cykl wierszy o kanadyjskich Kaszubach (Jest takie miejsce, z adnotacją „Pani A. Łempickiej poświęca autorka”, Kolebka harcerzy – 1976, Zlot na Kaszubach - rok 1976, Pieśń harcerzy na Kaszubach). Uczynienie bohaterem poetyckim Kaszub, pierwszej polskiej osady założonej w Kanadzie jest ważnym symbolem. Miejscowość ulokowana wśród lasów, wzgórz, jezior i rzek z kościołem na centralnym placu, łopocącymi wokół harcerskimi chorągwiami, rozbrzmiewającymi polskimi pieśniami i obozującą drużyną młodych „Orląt” odtwarzającą rodzime tradycje i zwyczaje, ewokuje obrazy „utraconej” ojczyzny. Uwznioślenie ich dokonuje się często na zasadzie czytelnych nawiązań do utworów polskich romantyków lub trawestacji ich tekstów („za chlebem”, „czterdzieści i cztery”, Norwid) lub poprzez intertekstualne odsyłacze do popularnych piosenek (np. „Cicha woda brzegi rwie…” w wierszu Odpowiedź na cichą wodę). Tym obrazom towarzyszą egzystencjalne rozterki dotyczące godności ludzkiej, etyki, przemijania (Ból jest wszędzie, Wiosna! Dla chleba, Tło wzruszeń, Coś, Ten dzień nie wróci, Dniu powszedni, Sen nie wybiera, Życie oglądam swoje, Czegoś żal, Jesienny zmierzch, Bezsilność, Zapomniane tęsknoty, Prawda jest jedna, Wiedz o tym, Dojrzały owoc, Wspomnienie). W tym kręgu tematycznym znalazło się kilka utworów dotyczących twórczości własnej (Kiedy pisać, Muszę wygrać, Nie nadążę, Są takie chwile), a także autoironiczne liryki Dusza na rozstaju i Poeta. Wiersz Kiedy pisać można odczytać jako swego rodzaju manifest twórczy. Wedle podmiotu lirycznego twórczość jest wynikiem odczuwanych stanów emocjonalnych: miłości, zdrady, śmierci, cierpienia, szczęścia, tęsknoty, czyli: „Tak, wiersze pisze się najczęściej/ Kiedy jest szczęście, lub nieszczęście” — konkluduje poetka w dwuwierszu. Być może tkwi w tym wyznaniu nuta ironii, ale charakter omawianych utworów wskazuje właśnie na takie emocjonalno-okazjonalne ich źródło.
Ostatni krąg tematyczny Myśli są różne tworzą utwory o charakterze religijnym (Błogosławieństwo, Przyszłam do Ciebie, Reminiscencja (Boże Narodzenie), Pomóż mi Boże, Modlitwa – ukojenie, Chryste, Dzięki Ci Chryste). Utrzymane w formie modlitewnej prośby o błogosławieństwo, pomoc w trudach dnia codziennego lub podziękowania za doznane łaski. Są tu także wiersze dotyczące świąt religijnych i jubileuszowych uroczystości kościelnych. W tomie znalazły się również testy przeznaczone do odtworzenia na scenie teatru: pieśni i piosenki kabaretowe: Jaka szkoda, Dal to nie kilometr, Fantazja I, Fantazja II, Odpowiedź na cichą wodę, Step, Wczasy (samba): „muzyka Osiecki, słowa Hetmańska”, Czardasz – Brahmsa (5), Nie płacz z miłości (czardasz-Lehar) „tłumaczenie T. Hetmańska”).
Drugi tom wierszy zaatutowany Zapomniane ścieżki opublikowany w roku 1981 został kompozycyjnie podzielony na trzy części. W pierwszej całostce (bez żadnych intytulacji) pomieszczono wiersze będące tematyczną kompilacją wspomnień ojczyzny, męża, dzieci, Obok znanych już utworów obecnych w pierwszym tomiku znalazły się nowe, takie jak choćby inicjujący zbiór liryk Zapomniane ścieżki. Można go odczytać jako motto i kościec interpretacyjny dla pozostałych utworów. W nim także została zaprezentowana postawa ideowa podmiotu lirycznego: „Czas lekarz już bóle tych ścieżek ukoił/Ślad co je wydeptał poszedł w zapomnienie”. Wiersz opatrzony adnotacją „Toronto 1.11.1979” wskazuje na okres szczególny w tradycji chrześcijańskiej, wspominania zmarłych. Kolejne liryki tej części tomiku są swego rodzaju kontaminacją wspomnień (męża, przyjaciół, kraju: Do męża, Władkowi, Tęsknota przebudzona) i marzeń (Trwać w marzeniu, Dmuchawiec, Piękna Pani). Te ostanie wskazują na ukryte pragnienie powrotu do normalnego życia, radości każdym dniem i otaczającą przyrodą: „Często wybiegam na podboje świata” (Tęsknota przebudzona) — powiada podmiot liryczny, by zaraz zakwestionować to marzenie poprzez dominującą w tych utworach tęsknotę: „nostalgia zawisła na chmurach” (Nostalgia). Ukojenie przynosi modlitwa. Bogu poświęcona jest inna część zbioru zatytułowana Bóg nas nie zawiedzie. Odnajdujemy w tej całostce kompozycyjnej zarówno wiersze o charakterze wyznania — Kocham Cię wielki Boże, Chryste, apelu — Wołam Cię Boże jak i dziękczynienia: Dzięki Ci Boże, Bóg zawsze pomoże, Bóg nas nie zwiedzie, Wielki Boże dziękuję Ci za to. Inne wiersze przybierają formę modlitwy i prośby skierowanej do Matki Bożej, świętych patronów (np. św. Maksymiliana Kolbego, św. Teresy, papieża Polaka). Wiersze poświęcone papieżowi Janowi Pawłowi II zostały umieszczone także w antologii Polska nam papieża dała. Kilka kolejnych tekstów można uznać za okolicznościowe, ich tematem są bowiem spędzane wśród najbliższych święta Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy, odnajdujemy tu wiersze opatrzone dedykacjami: „córce”, „synowi”, „wnuczce” — napisane z okazji rocznic urodzin najbliższych. Wymienione utwory stały się wprowadzeniem do kolejnej całostki kompozycyjnej zatytułowanej Okolicznościowe. Ich lektura przekonuje o dużej aktywność podmiotu lirycznego w życiu torontońskiej Polonii. Zadomowienie, wrastanie w nowy kraj osiedlenia „ilustrują” wiersze pomieszczone w części opatrzonej intytulacją Tematyka kanadyjska, obok znanych już z pierwszego tomu liryków poświęconych Kaszubom znalazły się inne opiewające urodę Kanady: Piękno Kanady, Kanada, i jej przyrodę (Chodzi sobie zima, Żegnamy cię lato, Po drodze). Szczególnie jednak wybrzmiewają tu kwestie dwukulturowości podkreślające zakorzenienie w nowym kraju (Hołd Konstytucji, Miłość podzielona, Wspólna Kanada, My dzieci Kanady). W jednym z konfesyjnych liryków podmiot wyznaje: „Błogosławiony Kraju/ Tyś domem tułaczy/ Twa dobroć koi nas i wzrusza”(My dzieci Kanady), zaś w innym wierszu podmiot liryczny składa deklarację: „Nasza Kanada, Wspólna Kanada” (Wspólna Kanada). Warto zwrócić uwagę także na utwór o charakterystycznym, wiele mówiącym tytule Miłość podzielona. Utwór zbudowany na zasadzie paraleli Kanada-Polska otwiera pytanie retoryczne; „Więc jak to powiadasz kochanie-/że kochasz dwa kraje – dwa miasta?”, by po wywodzie opartym na retrospekcjach historycznych obu krajów zakończyć konkluzją przybierającą formę ideowej deklaracji: „Tak, kocham Toronto i Warszawę !/O Polsce wciąż myślę i marzę/Tu wodzę jej pola i gaje,/Podziwiam Kanady pejzaże…/Tak kocham… dwa miasta i dwa kraje”. Tom Zapomniane ścieżki kończy blok utworów satyrycznych (Satyra). We wszystkich całostkach kompozycyjnych tego zbiorku pomieszczone zostały także utwory – piosenki z refrenami, niektóre z nich opatrzono nutami.
Ostatni zbiór Sen. Poezja trzech pokoleń gromadzi utwory Tamary Hetmańskiej, jej córki Teresy i wnuczki Weroniki (Roni). To tom dwujęzyczny. Wiersze Hetmańskiej są w języku polskim, utwory córki (My Blue Flowers) i wnuczki (Somewhere Tonight) w języku angielskim. Autorka Zapominanych ścieżek ponownie zanurza się w przeszłość. Dający tytuł całemu zbiorkowi wiersz Sen jest onirycznym marzeniem podmiotu lirycznego o „kraju lat dziecinnych”: „Marzę…może jeszcze zasnę/(…) Może znowu będę w Polsce, chociaż we śnie”. To marzenie zostaje wsparte modlitwami do Boga w kolejnych utworach. Tak mistyczno-religijnie „zaopatrzony” podmiot liryczny rozpoczyna wędrówkę w przeszłość. Pamięć przywołuje czasy dzieciństwa kojarzone z pachnącym razowym chlebem, chabrami, krzykliwymi jaskółkami, łąkami kwietnymi (Kiedy to było, To Polska, Tam, Tęsknota, Tak trudno zapomnieć, Pamiętam, Płot, Jakże Cię nie opiewać? W mojej ojczyźnie). W tych reminiscencjach pojawia się postać męża Władka (Refleksje) oraz wspomnienie wojny. W kolejnych lirykach przeszłość ustępuje miejsca teraźniejszości, która upostaciowana zostaje w kanadyjskiej przyrodzie Preludium jesieni w Kanadzie, Moje Toronto. Mistykę przyrody podkreśla rola stwórcy i podziw dla Jego daru tworzenia: Dziękuję Tobie Boże dziękuję. Wiele miejsca zajmują tu utwory o charakterze okolicznościowym: m.in. na powitanie Ojca Świętego, prymasa Glempa, księcia Edwarda, księży w dniu ich święceń kapłańskich oraz utwory upamiętniające polonijne rocznice, np. założenia Credit Union, jubileuszu powstania zespołu tanecznego „Białe Orły”, zjazdu harcerzy w Belgii. Ogniwem łączącym wiersze Hetmańskiej z córką i wnuczką są dwa liryki symbolizujące zmianę pokoleniową: Klasa 7-ma żegna klasę 8-mą i Klasa VIII żegna szkołę.
Twórczość poetycka Tamary Hetmańskiej wpisuje się w lirykę „poezji polonijnej”. Oddaje w prostej formie uczucia towarzyszące emigranckiej codzienności. W jej domenie tematycznej jawi się tęsknota za krajem, przyrodą, dzieciństwem. Odnajdujemy tu także liryczne ślady zadomowienia w nowej ojczyźnie. Poezja ta pisana „ku pokrzepieniu serc” z wyraźnym dydaktyzmem i pouczającą pointą, przesiąknięta jest nostalgią ale i nadzieją, która ma swoje mocne osadzenie w religii.

Bibliografia przedmiotowa
Archiwa, słowniki:
Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie, red. B. Klimaszewski, E. R. Nowakowska, W. Wyskiel, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1992, s. 130-131.
Polonica zagraniczne, Biblioteka Narodowa, Warszawa 1994, s. 121.
Encyklopedia teatru polskiego Tamara Hetmańska ::: Osoby ::: Encyklopedia teatru polskiego 

Monografie, artykuły, recenzje:
Ejbich B., Wytrwali do końca, Published by Toronto, Toronto 1983, s. 214.
Kiryczuk J., Wieczór autorski T.H., „Głos Polski” 1989 nr 17, s. 16.
Liskowacki A.D., Tajemnicza pani Tamara, „Kurier” z 15 marca 2013, s. 15.
Pelczar W., Polska tradycja w polonijnych podręcznikach do kształcenia literacko-kulturalnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2002, s. 85,311-312.
Podgórski W.J., Poezja, która jest modlitwą, „Nowe Książki” 1993 nr 11, s.52-53.
Polska w Kanadzie, Kanada w Polsce, red. M. Bucholtz, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 182.
Pytasz M., Wygnanie-emigracja-diaspora: poeta w poszukiwaniu czytelnika, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1988, s. 54, 90, 124.
Rogalska Z., Wieczór autorski Tamary Hetmańskiej, „Związkowiec” 1989 nr 29, s. 4.
Steinmetz J., Poł życia na obczyźnie, Warszawa 1990, s. 114-115.
Zgon. [Tamara Hetmańska], „Związkowiec”1994 nr 125 s. 15.
Zgon [Tamara Hetmańska], „Związkowiec” 1994 nr 131, s.15.
Zyman E., Metamorfozy głębin twoich. Polonijny parnas literacki, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Toronto 2003, s.143-148.

Strony www:
https://www.Tamara Perczynska Hetmanska (1913-1994) - Find a Grave Memorial
https://www.Znajdź osobę – CanadaGenWeb's Cemetery Project  




Autorka hasła: Jolanta Pasterska

T. Hetmańska. Z archiwum prywatnego T. Furts

T. Hetmańska. Z archiwum prywatnego T. Furts

T. Hetmańska. Z archiwum prywatnego T. FurtsT. Hetmańska. Z archiwum prywatnego T. Furts

T. Hetmańska. Z archiwum prywatnego T. Furts

Znaki strona www

Finansowanie

Kierowniczka projektu - prof. dr hab. Jolanta Pasterska
Okres realizacji - 20.09.2022 - 20.09.2027
Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca - Ministerstwo Edukacji i Nauki / Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
Wartość projektu - 661 415,00 PLN
Wartość dofinansowania - 661 415,00 PLN

NPRH
UR
MEiN RP

© Coyright 2023-2028 Uniwersytet Rzeszowski - All Rights Reserved
Powstanie strony internetowej sfinansowano w ramach grantu Słownik biograficzny polskich pisarek emigracyjnych 1939-1989 realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe” NPRH/DN/SP/495640/2021/10
Polityka prywatności serwisu polskiepisarkiemigracyjne.pl