Henefeld-Ron Ida, właśc. Rubinstein Ida (1922-2020)
Pseudonimy: Ida Henefeld-Ron, Ida Ron.
Poetka, pisarka.

Mobirise Website Builder

Imię i nazwisko, źródło: lorem ipsum

Urodziła się 14 września 1922 roku w Drohobyczu w zasymilowanej rodzinie inteligenckiej. Jej ojcem był Bernard Henefeld, a matką Regina z domu Grifel. Ojciec pochodził z Borysławia, pracował w rodzinnej firmie, która sprzedawała rury używane w przemyśle wydobywczym ropy naftowej. Ida Henefeld uczęszczała do Prywatnego Gimnazjum Koedukacyjnego im. Leona Sternbacha w Drohobyczu, w którym jednym z jej nauczycieli był Bruno Schulz. W 1940 roku, a więc w okresie okupacji sowieckiej, zdała maturę. Po wypowiedzeniu przez Hitlera wojny sowieckiej Rosji, gdy Drohobycz był się pod okupacją niemiecką, rodzina znalazła się w obozie pracy Beskiden. Rodzice zginęli z rąk Niemców. Henefeld pracowała w rafinerii Galicja, skąd w 1944 roku uciekła. Ukrywała się do lipca 1944 roku, czyli do chwili wkroczenia do Drohobycza Armii Czerwonej, korzystając w tym czasie z pomocy polskich znajomych, m.in. szkolnej koleżanki Zofii Heleny Ciołek. Po zakończeniu wojny zamieszkała w Łodzi, a w listopadzie 1945 roku wyjechała z Polski. W nielegalnym opuszczeniu kraju pomógł jej stryj, zwolniony z sowieckiej niewoli na Syberii. Stryj wyjechał do Stanów Zjednoczonych, natomiast Ida Henefeld w 1946 roku przybyła do Erec Israel i zamieszkała w Hajfie. Początkowo pobyt był trudnym procesem przystosowywania się do życia w nowych warunkach. Pracowała w fabryce leków, po roku została zmobilizowana i odbyła służbę wojskową. W 1949 roku rozpoczęła pracę w Hajfie w tamtejszym urzędzie miejskim. Wyszła za mąż za pochodzącego z Krakowa inżyniera Józefa Rubinsteina. W 1952 roku, po urodzeniu dziecka, zrezygnowała z pracy. W latach 50. XX wieku ukończyła trzyletni kurs bibliotekarski. W 1960 roku podjęła pracę bibliotekarki w Technionie (Politechnika w Hajfie), gdzie pracowała do emerytury. W Izraelu była członkiem grupy literackiej „Akcenty”, drukowała w „Konturach” oraz w „Akcentach”, a w Polsce w „Biuletynie Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej”. Drohobycz był miejscem, do którego wracała. 10 lipca 1992 roku wzięła udział w żałobnych uroczystościach wspomnieniowych w Lesie Bronickim, gdzie w masowych grobach pochowano Żydów z Drohobycza i okolic. Ida Rubinstein zmarła 8 lipca 2020 roku.

Twórczość:
Wczorajsze jutro. Wiersze z Izraela, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1979.
Zakątek Hedwy, posłowie J. Jarzębski, Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2010.

Nagrody:
Nagroda Ministra Nauki i Kultury Izraela (1980) za tom wierszy Wczorajsze jutro. Wiersze z Izraela

Charakterystyka twórczości:
Ida Henefeld-Ron jest urodzoną w Polsce, mieszkającą w Izraelu, tworzącą w języku polskim pisarką. Na jej dorobek literacki składają się tom poezji Wczorajsze jutro. Wiersze z Izraela, wydany w 1979 roku w londyńskiej Oficynie Poetów i Malarzy, powieść psychologiczna Zakątek Hedwy, która ukazała się w 2010 roku w Wydawnictwie Nisza, a także wiersze drukowane w „Akcentach”, „Konturach”, „Biuletynie Przyjaciół Ziemi Drohobyckiej”.
Tom Wczorajsze jutro. Wiersze z Izraela zawiera utwory, które powstawały przez ponad 30 lat (1945–1978), a więc w różnych okresach życia pisarki. Wiersze poświęcone są doświadczeniom ocalonych z Zagłady, którzy po II wojnie światowej osiedlili się w Izraelu, utrwalają kolejne etapy ich życia w nowej ojczyźnie. Można przypuszczać, że Henefeld-Ron uniwersalizuje także własne doświadczenia. W twórczości pisarki zwraca uwagę obecność tematu Zagłady. Poetka ukazuje zmagania z traumatyczną pamięcią wojny tych, którzy tak jak podmiot oraz bohaterowie jej wierszy oraz krótkich próz ocaleli, jednak odczuwają ciężar odpowiedzialności oraz moralny obowiązek świadczenia o Shoah zarówno wobec zmarłych, jak i żyjących oraz przyszłych pokoleń (cykl Trzy uśmiechy). Pamięć zobowiązuje do dawania świadectwa, a jednocześnie daje poczucie wspólnoty żyjących z umarłymi (Wczorajsze jutro).
Pisarka wspomina najbliższych, którzy zginęli (Matce z cyklu W dalekich krainach poza granicami łez), wznosi literackie pomniki zamordowanym (Pomnik małej dziewczynce). Upamiętnia także swojego gimnazjalnego nauczyciela Bruno Schulza (Wspomnienie o Brunie Schultzu).
Wiersze Henefeld, w których podejmuje tematykę Holokaustu, odzwierciedlają zawiłe mechanizmy funkcjonowania pamięci. Wspomnienia o traumatycznych wydarzeniach z okresu II wojny światowej pojawiają się pod wpływem różnorodnych impulsów, mają więc charakter asocjacyjny. Obrazy przeszłości, które nie dają się wymazać z pamięci, wpisywane są w kontekst wydarzeń powojennych, zestawiane są z rzeczywistością, w której żyje podmiot liryczny (Nadzy młodzi i pijani, Pomnik małej dziewczynce, Łza zatrzymana w oku, Poranek drugiego dnia wojny październikowej (1973), Poemat wiosenny (1977), Wschód słońca nad Masadą). Wiersze poświęcone tematyce Zagłady opisują śmierć mieszkańców Drohobycza, rodzinnego miasta poetki, jego nazwa pojawia się w wielu utworach. Motyw miasta obecny jest także w późnej twórczości Henefeld, która odwiedziła miejsce urodzenia. W cyklu z lat dziewięćdziesiątych Powrót do Drohobycza (Turysta z przeszłości, Pierwsze dni, Wielka Synagoga) wizyta w rodzinnym mieście rodzi refleksję, iż świat z okresu młodości już nie istnieje, a nowy jawi się jako obcy, obojętny wobec wspomnień tych, którzy przeżyli. Z perspektywy końca XX wieku w świadomości podmiotu lirycznego miasto pozostało miejscem Zagłady i cmentarzem, gdzie znajdują się symboliczne groby najbliższych. Przestrzenią szczególną jest opisany w wierszu Pod koniec stulecia, Las Bronicki, w którym zgładzono i pochowano wielu drohobyckich Żydów.
Kolejnym, a właściwie dominującym tematem w twórczości, a zatem i w tomie Wczorajsze jutro, są trudności, z jakimi zmagają się migranci, czyli ocaleni z Zagłady, którzy po wojnie wybrali Izrael jako kraj osiedlenia. Z zagadnieniem tym wiążą się, eksponowane przez Henefeld w wierszach z lat czterdziestych, doświadczenia przeniesienia w inną kulturę, zetknięcia się z odmiennością izraelskiego krajobrazu i towarzyszące mu odczucie obcości przestrzeni, które utrudniało aklimatyzację i zakorzenienie (Przyjazd (1946)). Ważne miejsce zajmuje również problem dystansu pomiędzy powojennymi przybyszami a „pionierami” budującymi państwo Izrael, wzajemne niezrozumienie, niemożność przekazania traumatycznych doświadczeń Holokaustu. Stąd samopoczucie podmiotu lirycznego wyraża się w określeniach „samotna”, „obca tu jestem” (Po przyjeździe (1946)), które sygnalizują poczucie wyobcowania, problemy związane z aklimatyzacją, zakorzenieniem. Badacze literatury polsko-izraelskiej za jeden z dominujących w niej tematów uznają zagadnienie jednostkowej, osobistej i społecznej tożsamości. Teza ta w pełni znajduje odzwierciedlenie w poezji Henefeld-Ron. Lektura jej wierszy pozwala śledzić przemiany tożsamości podmiotu lirycznego, stopniowe przełamywanie izolacji i kształtujące się poczucie przynależności do społeczeństwa oraz państwa izraelskiego. Procesom tym sprzyjają ważne wydarzenia w historii nowopowstałego państwa, przede wszystkim zbrojne konflikty. Konieczność walki prowadzi do ofiar, ale rodzi także poczucie przynależności, solidarności i sprzyja kształtowaniu się patriotyzmu, utożsamieniu się imigrantów z państwem oraz narodem, pozwala uświadomić sobie wspólnotę losów (Droga do domu (Nowoprzybyłym), Śmierć i narodziny obywatela, Wspomnienia z wojny sześciodniowej (1968)). Zakorzenieniu się w izraelskiej rzeczywistości sprzyja założenie rodziny i upływ czasu. W swej twórczości Henefeld wyraża niepokój matki o syna, który bierze udział w wojnie Jom Kipur przeciwko koalicji Egiptu i Syrii w 1973 roku (Poranek drugiego dnia wojny październikowej (1973); Łza zatrzymana w oku (1973)).
Obraz życia w Izraelu utrwalony przez poetkę, to nie tylko utwory nabrzmiałe wątkami politycznymi, społecznymi, to także wiersze inspirowane krajobrazem, zjawiskami przyrody (Chamsin (1948), Godzina wieczorna). Do miejsc najczęściej przedstawianych w poezji należy Hajfa, w której Henefeld-Ron zamieszkała. Ulice miasta niejednokrotnie pojawiają się jako tło dziejących się wydarzeń, tak codziennych, jak i dramatycznych, np. wojna (Śmierć i narodziny obywatela), zamach terrorystyczny (Poemat wiosenny (1978)). Natomiast nadmorski krajobraz miasta staje się przedmiotem podziwu (Widok na Hajfę (1948)), podobnie jak pobliskie pasmo górskie Góry Karmel. W wierszach poświęconych przyrodzie, zabytkom Izraela (Wschód słońca nad Masadą, W Jerozolimie, W Synaju) poetka nie tylko odwołuje się do ich roli w historii i tradycji, ale snuje także refleksje o prawach rządzących światem, o przemijaniu pokoleń, o postawach ludzi i toczącym się nieprzerwanie życiu, mimo różnorodnych tragedii.
Swoją drugą książkę pisarka opublikowała w 2010 roku pod pseudonimem Ida Ron w warszawskim wydawnictwie Nisza. Była to powieść psychologiczna Zakątek Hedwy. Akcja rozgrywa się w latach siedemdziesiątych w Izraelu. Utwór jest opowieścią o trudnych związkach chorego na schizofrenię mężczyzny Oskara Donera z jego kolejnymi żonami. Powieść zawiera obraz destrukcyjnego wpływu choroby na relacje między nieświadomymi jej istnienia członkami rodziny, gdyż chorobę mężczyzny – ciężką postać schizofrenii – zdiagnozowano dopiero przed jego śmiercią. Ponurą historię opresyjnego zachowania Oskara względem najbliższych, manipulowania poszczególnymi członkami rodziny, także dziećmi, pisarka przedstawiła z perspektywy jego dwu żon. Kompozycja powieści jest bowiem dwustopniowa. Nadrzędną jest opowieść Felicji – drugiej żony Oskara, pierwszoosobowej narratorki, a zarazem bohaterki powieści. Relacja zawiera historię rozpadu jej wcześniejszego małżeństwa, szczegóły poznania Oskara Donera, a dalsza część obejmuje okres wspólnego życia, trudne relacje z jego dorosłymi dziećmi, a także toksyczny związek z mężem, który osacza bohaterkę, zadręcza, zmusza do wizyty u wybranego przez niego psychiatry, sugerując, iż to ona cierpi na chorobę psychiczną. Jednocześnie bohater wobec otoczenia prezentuje zupełnie inną twarz, dlatego Felicja i jej narastające problemy nie spotykają się ze zrozumieniem. Uwagę krytyki zwracały negatywne kreacje postaci psychiatrów i psychoterapeutów, którzy działają w sposób nieprofesjonalny i nie udzielają żonom Oskara pomocy.
W powieści losy obydwu kobiet łączą się w chwili, gdy pierwszoplanowa bohaterka, Felicja, znajdując się sytuacji kryzysowej, uzyskuje pomoc przyjaciół Hedwy, poprzedniej żony Oskara. Pozwala to jej poznać historię tajemniczego zniknięcia Hedwy, dramat jej i całej rodziny. Źródłem wiedzy staje się udostępniony Felicji dziennik, pisany przez pierwszą żonę Donera. Jego lektura pomaga bohaterce przeanalizować własną sytuację. Dziennik Hedwy, wyodrębniony w powieści jako odrębna jej część, zawiera historię sięgającą w odległą przeszłość jego autorki. Zapiski dotyczą tej części biografii, która obejmuje okres małżeństwa z Oskarem, ucieczkę, na którą się zdecydowała, chcąc wyzwolić się z koszmaru, zadręczana podobnie jak Felicja przez męża, ale także jej późniejsze losy. Śmierć Oskara oznacza nowy etap w życiu obydwu kobiet, konieczność podjęcia kolejnych decyzji, przemyślenia swojego dotychczasowego życia i ułożenia go na nowo. Każda z bohaterek, a także dorosłe już dzieci Oskara to osoby poranione, mające za sobą traumatyczne doświadczenia. Historie związków Hedwy i Felicji z Oskarem, spojrzenie na nie z ich perspektywy, pozostaje w centrum powieści, lecz utwór kryje także inne wątki. Narracje obydwu bohaterek przerywane są wspomnieniami, uzupełniane o ich wcześniejsze fragmenty biografii, które mają uzasadniać dokonane przez nie wybory. Obydwie kobiety mają bowiem za sobą dramatyczne przeżycia, doświadczyły utraty najbliższych, osamotnienia. Felicja jako młoda dziewczyna straciła w wypadku samochodowym rodziców. Natomiast rodzice Hedwy zginęli w czasie Holokaustu. Fakt, iż bohaterka jest ocaloną z Zagłady nie pozostaje bez znaczenia, wątek ten ma swoją kontynuację w powieści. Utwór kończy się powrotem Hedwy do domu po śmierci Oskara, a Felicji, w dużym stopniu za sprawą córki, do swojego pierwszego męża. Każda z tych dojrzałych już kobiet, pragnie miłości i bliskości.
Skromna objętościowo twórczość Idy Henefeld-Ron była przez nią samą komentowana. Twierdziła, że pisze rzadko i tylko wtedy, gdy ma coś ważnego do powiedzenia, czytamy na okładce Zakątka Hedwy.

Bibliografia przedmiotowa
Archiwa, słowniki:
Hasło: Henefeld-Ron Ida, w: K. Famulska-Ciesielska, S. J. Żurek, Literatura polska w Izraelu: leksykon, Wydawnictwo Austeria, Kraków-Budapeszt 2012, s. 69-70.
Henfeld-Ron, korespondencja, w: Korespondencja Jerzego Ficowskiego, t. 8, H-I-J, karty 26 i 27, Biblioteka Narodowa, Magazyn Rękopisów, Rps 14537 III.

Monografie, artykuły, recenzje:
Cieślak T., O liryce polskojęzycznej w Izraelu w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, w: Poezja polska na obczyźnie. Studia i szkice, t. 1, red. Z. Andres, J. Wolski, Rzeszów 2005, s. 175, 177-178.
Famulska-Ciesielska K., Polacy, Żydzi, Izraelczycy. Tożsamość w literaturze polskiej w Izraelu, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2008, s. 100, 103,113,143-144, 234-239, 244-245, 277-278, 281, 287-288, 314-316.
Hiemer E.M., Schreiben im Exil — Polnische Lyrikin Israel: Neue Lebenswelt und Nachwirkung des Holocaust im Werk von Ida Henefeld-Ron, w: The Representation of the Shoah in Literature and Film in Central Europe: 1970s and 1980s, ed., J. Holý, Akropolis, Praha 2012, s. 6, 45-60.
Jarzębski J., Posłowie. Traumy rodzinne, w: I. Ron, Zakątek Hedwy, Wydawnictwo Nisza, Warszawa 2010, s. 267-270.
Sady M., Powrót Idy Henefeld-Ron Rubinstein do Drohobycza, w: Бруно Шульц: тексти і контексти. Матеріали VI Міжнародного Фестивалю Бруно Шульца у Дрогобичі; Bruno Schulz: teksty i konteksty. Materiały VI Międzynarodowego Festiwalu Brunona Schulza w Drohobyczu, red. W. Meniok, tłum. W. Meniok, J. Stefaniw, wyd. Posvìt. Polonistyczne Centrum Naukowo-Informacyjne im. Igora Menioka, Uniwersytet Pedagogiczny im. Iwana Franki w Drohobyczu, Drohobycz 2016, s. 637-646.
Schefs M., O krok od normalności, „Nowe Książki” 2011 nr 4, s. 38.
Stępień M., Dalekie drogi literatury polskiej (szkice o literaturze emigracyjnej), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989, s. 139-143
Tarnowska B., Smak obcości. Tożsamość i zakorzenienie na przykładzie polskiego pisarstwa w Izraelu, w: Migracje i kultura, seria Migracje i Społeczeństwo 11, red. J.E. Zamojski, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2006, s. 176, 178, 182-184, 190-191. 


Autorka hasła: Anna Wal

Znaki strona www

Finansowanie

Kierowniczka projektu - prof. dr hab. Jolanta Pasterska
Okres realizacji - 20.09.2022 - 20.09.2027
Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca - Ministerstwo Edukacji i Nauki / Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
Wartość projektu - 661 415,00 PLN
Wartość dofinansowania - 661 415,00 PLN

NPRH
UR
MEiN RP

© Coyright 2023-2028 Uniwersytet Rzeszowski - All Rights Reserved
Powstanie strony internetowej sfinansowano w ramach grantu Słownik biograficzny polskich pisarek emigracyjnych 1939-1989 realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe” NPRH/DN/SP/495640/2021/10
Polityka prywatności serwisu polskiepisarkiemigracyjne.pl