Urodziła się 27 marca 1915 roku we Lwowie. Pochodziła z rodziny inteligenckiej o tradycjach historycznych i artystycznych, której korzenie wywodzą się z Jasła. Jej ojciec, Jan był adwokatem. Matka, Maria z Szeligowskich zajmowała się prowadzeniem domu, była również pianistką-amatorką. Wspólnie z rodzicami i rodzeństwem: bratem Bogumiłem (1917-2007) i siostrą Marią Ewą (1924-2008) zamieszkiwali w jednym z lwowskich domów przy ulicy Jana Długosza 5, czasowo również przy ulicy Grodzieckich 4. Rozpoczynając naukę, przyszła pisarka przeniosła się do Jasła, w którym realizowała program nauczania z zakresu szkoły podstawowej pod opieką babki – Olgi Węgrzyńskiej. Był to dom zaangażowany społecznie. Organizowano w nim kwartalne zebrania pań dobroczynności św. Wincentego a’Paulo. Następnie Kościałkowska została uczennicą Gimnazjum Żeńskiego im. bł. Jolanty w Jaśle, które ukończyła w 1933 roku. W jasielskim środowisku zetknęła się z opowieściami na temat dziadka ze strony ojca, Władysława Węgrzyńskiego – powstańca styczniowego, cenionego nauczyciela. Historie te niewątpliwie wpłynęły na jej formację historyczną i światopoglądową. Kolejnym etapem jej kształcenia, który jednocześnie sprawił, że powróciła do miasta swego urodzenia, były studia na wydziale malarskim i tekstylnym Państwowego Instytutu Sztuk Plastycznych we Lwowie. Zakończenie formalnej edukacji przypadło na lipiec 1939 roku. Wraz z wybuchem II wojny światowej rozpoczęła się jej tułaczka. Świadoma wojennej grozy, podała się za robotnicę i zatrudniła w jednej z lwowskich fabryk włókienniczych przy ulicy Janowskiej 134. Pracowała tam do końca listopada, wówczas bowiem otrzymała wezwanie do pracy w redakcji „Czerwonego Sztandaru”, które zignorowała. Był to pierwszy wyraźny sprzeciw ideowy. Kolejnym punktem na jej wygnańczej ścieżce stał się Weimar, gdzie została skierowana do pracy przymusowej jako plastyk-projektant w drukarni Borkmana (zajmowała się projektowaniem reklam handlowych). W maju 1941 roku, po otrzymaniu wizy uzyskanej dzięki staraniom jej przyszłego męża Stanisława Nahlika – ówczesnego sekretarza Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie, przedostała się do Szwajcarii. Tam rozpoczęła pracę teatralną – nawiązała współpracę z teatrem kukiełkowym Muzeum Polskiego w Raperswilu. W 1945 roku rozstała się ze Stanisławem Nahlikiem, wyjechała do Londynu, a w 1948 przybyła do Francji. Tam poznała Wacława Zyndrama-Kościałkowskiego. 7 lipca 1949 we francuskim mieście Laloubère u podnóża Pirenejów odbył się ich ślub. We Francji życie Kościałkowskiej zogniskowało się wokół pracy artystycznej – zarówno literackiej, jak i związanej z rękodziełem, tj. z ręcznym malowaniem porcelany. Otworzyła tam pracownię dekoracyjną. W 1991 roku została członkinią Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W tym samym czasie dołączyła do Związku Pisarzy Polskich. W 1993 roku otrzymała tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jasła. Wszystkie te daty wyznaczają jej powojenne podróże do ojczyzny. Zmarła 23 lipca 2004 roku w Laloubère.

Twórczość:
Wadwicz I., [Kościałkowska Janina], Grosskundgebund, „Wiadomości Polskie” 1942 nr 37, s. 4.
Wadwicz I., [Kościałkowska Janina], W pewnym niemieckim domu, „Wiadomości Polskie” 1942 nr 37, s. 4.
Wadwicz I., [Kościałkowska Janina], Człowiek z krajobrazu, „Wiadomości Polskie” 1942 nr 40, s. 4.
Wadwicz I., [Kościałkowska Janina], Betty, „Wiadomości Polskie” 1942 nr 50, s. 4.
Wadwicz I., [Kościałkowska Janina]., Poemat z dyliżansem, Oficyna Stanisława Tyszkiewicza, Nicea1943.
Zbrodniarz i maska, Oficyna Stanisława Tyszkiewicza, Nicea 1934.
Szlakiem Muzy Polskiej, YMCA, Londyn 1946.
Węgrzyńska-Kościałkowska Janina [Kościałkowska Janina], Kapliczka przydrożna (Zapiski wrześniowe), Koło Księży Kapelanów w USA, Londyn 1958.
Sprawa numer jeden, B. Świderski, Londyn 1967.
Łódź bukowa, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1988.
Beliwar Jan [Kościałkowska Janina], Wydawnictwo Dolnośląskie, Trzeci od prawej, Wrocław 1995.
Bih me!, Open, Warszawa 2000.
Ostatni weekend w Paryżu, Tikkun, Warszawa 2001.

Utwory opublikowane w emigracyjnych periodykach:
Powieści w odcinkach:
Żółty pokój, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1965 nr 242-308. [jako Janina Węgrzyńska-Kościałkowska]
kontynuacja: Żółty pokój, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1966 nr 2-4, 6, 8-10, 12, 14-16, 18, 20-22, 24, 26-28, 30, 32-34, 36, 38-40, 42, 44-46, 48, 50 [jako Janina Węgrzyńska-Kościałkowska].
Jutro inaczej, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1967, nr 235-308 [jako Jan Szeliga].
kontynuacja: Jutro inaczej, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1968 nr 1-41 [jako Jan Szeliga].
Trzeci od prawej, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1970 nr 1-41 [jako Jan Szeliga].
kontynuacja: Trzeci od prawej, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1970 nr 70-190 [jako Jan Szeliga].
Orłem i reszką, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1972 nr 187-309 [jako Jan Szeliga].
kontynuacja: Orłem i reszką, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1973 nr 1-8 [jako Jan Szeliga].

Eseje, szkice:
Adwent, „Wiadomości” [Londyn] 1952 nr 2, s. 14-16.
Affidavit, Wiadomości” [Londyn] 1952 nr 11, s.1.
Człowiek z celi, „Wiadomości” 1957 nr 11, s. 52.
Księga dżungli, „Ostatnie Wiadomości” 1960 nr 2, s. 11-14.
Szwarc z ulicy Bielańskiej, „Ostatnie Wiadomości” 1960 nr 8, s. 10-12.
The whitehorse, „Ostatnie Wiadomości” [Mannheim] 1960 nr 12, s. 44-49.
Pocałunek, „Wiadomości” [Londyn] 1961 nr 4, s. 27.
List prowincjonalny, „Wiadomości” [Londyn] 1961 nr 15, s. 11-15.
Ten czwarty, „Tydzień Polski” 1962 nr 45, s. 27-30.
Bitwa o Paryż, „Wiadomości” 1963 nr 5, s. 11-14.
Niebo wyżej, „Wiadomości” 1965 nr 8, s. 17-19.
Gutenacht, Antigone, „Wiadomości” [Londyn] 1966 nr 5, s. 17.
Na Środkowym Wschodzie, „Wiadomości” [Londyn] 1974 nr 41, s. 3.
Prolog do szopki z aniołami, „Tydzień Polski” 1966 nr 9, s. 31-35.
O Jerzym Stempowskim, „Wiadomości” [Londyn] 1970 nr 12/13, s. 7-8.
Rozmowa, „Tydzień Polski” 1982 nr 4, s. 12-14.
Pas, „Tydzień Polski” [Londyn] 1983 nr 9, s. 13-16.
Kwartet po zachodzie słońca, „Wiadomości” 1986 nr 7, s. 14-17.
Abdulla, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1990 nr 146, s. 4.
W stronę cienia, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1991 nr 13, s. 4-5.
Czas dokonany, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1999 nr 173, s. 4-5.
Inołaski, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily]1995 nr 303, s. 4-5.
Stary dom, nowy dom, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza = The Polish Daily and Soldiers Daily” 1992 nr 252, s. 4-5.
Ściana z kart, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” = [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1994 nr 64, s. 4.
Ten czwarty, „Kwartalnik Artystyczny” 1995 nr 3, s. 64-69.
Pod wieczór, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1997 nr 301, s. 4-5.
Terakota, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 1998 nr 300, s. 4-5.
Habent sua fata, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 2000 nr 15, s. 4.
Dziad, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 2001 nr 171, s. 4-5.
Skrzydła, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” [The Polish Daily and Soldiers Daily] 2001 nr 303 s. 4-5.

Archiwalia:
Bajki:
Historia o Krzysiu i jego zebrze - utwór nieopublikowany, zdeponowany w Archiwum Emigracji w Toruniu.
Bajka o stuku puku - utwór nieopublikowany, zdeponowany w Archiwum Emigracji w Toruniu.
Dramaty:
Karczma Rzym, Londyn 1955.
Arcypanna, Londyn 1958.
Sen nocy letnich, Londyn 1977.
Kwartet o zachodzie słońca, Londyn 1983.

Antologie:
Niebo i ziemia, w: Norwid żywy, red. W. Günter, B. Świderski, Londyn 1962, s. 128-143.

Nagrody i odznaczenia:
Honorowy Obywatel Miasta Jasła (1993)

Charakterystyka twórczości:
Dorobek Janiny Kościałkowskiej jest zróżnicowany pod względem gatunkowym i ma charakter rozproszony. Wygnańczy szlak przez Weimar, Berno, Londyn, aż po francuskie Pireneje (Laloubère) uczynił ją pisarką emigracyjną. Przeżycia te znalazły odzwierciedlenie w jej twórczości i noszą znamiona autobiografizmu. Nadrzędnymi właściwościami jej dorobku są: próba rozliczenia się z paradygmatem romantycznego postrzegania powinności emigrantów niepodległościowych i ukazanie moralnych skutków II wojny światowej – zarówno dla agresorów, jak i pokrzywdzonych. W swych konstatacjach zwraca szczególną uwagę na dramaty jednostek i konieczność podejmowania trudnych wyborów. W prezentowanej przez nią poetyce zauważalne jest włączanie licznych retrospekcji, a także skupianie się na szczegółach związanych z opisywaną przestrzenią. Początki jej działalności artystycznej wiążą się z teatrem. Zainteresowania tą dziedziną sztuki miały z pewnością związek z posiadanym wykształceniem (praktyczne umiejętności plastyczne mogła z powodzeniem wykorzystywać w podejmowanych przedsięwzięciach). Warto zaznaczyć, że pisarce zależało wówczas przede wszystkim, by dotrzeć do osób czynnie walczących w obronie ojczyzny. Odbiorcami spektakli stali się więc przedstawiciele Polonii i internowani żołnierze Drugiej Dywizji Strzelców Pieszych. Za najważniejsze osiągnięcia w tej dziedzinie należy uznać współpracę z teatrem kukiełkowym Muzeum Polskiego w Rapperswilu, a przede wszystkim aktywność w zarządzie Towarzystwa Polskiego w Bernie (pełniła funkcję wiceprezesa) i założenie objazdowego Teatrzyku Polskiego, na którego repertuar składały się inscenizacje fragmentów klasyki literatury polskiej. Przypominano twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Morsztyna, Jana Chryzostoma Paska, Wespazjana Kochowskiego, Ignacego Krasickiego, Stanisława Trembeckiego i Franciszka Karpińskiego. Kościałkowska pisała również sztuki teatralne, bywała także ich reżyserką i scenarzystką. Efektem tych działań jest wybór tekstów Szlakiem Muzy Polskiej wraz z opracowaniem scenicznym, który został wydany w 1947 roku w Londynie przez Young Men’s Christian Association (YMCA) jako specjalny numer „Poradnika dla Świetlic”. Do końca wojny Kościałkowska prowadziła teatr objazdowy i działała w zarządzie Towarzystwa Polskiego. Pokłosiem tych teatralnych zainteresowań jest jej twórczość dramaturgiczna. W 1955 roku dramat Karczma Rzym został wyróżniony w konkursie Związku Artystów Scen Polskich za Granicą natomiast komedię Arcypanna doceniono pierwszą nagrodą w konkursie dramatycznym Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w 1958 roku. Jury zwróciło uwagę na to, że autorka zerwała z poważną i patetyczną konwencją ukazywania historii Polski, co uznano za walor. Mimo uznania recenzentów twórczość ta pozostaje wciąż w formie maszynopisów. Debiut literacki Kościałkowskiej przypada na rok 1942. Ogłosiła wówczas na łamach „Wiadomości Polskich” pod pseudonimem Ina Wadwicz cztery opowiadania. Ich tematyka skupia się wokół wspomnień z pobytu na robotach przymusowych w Niemczech. Cechą łączącą teksty są zawarte w nich obserwacje narratorki-bohaterki na temat warunków i nastrojów panujących wśród uczestników wielkiego konfliktu. Jako świadek wydarzeń nie poszukuje zrozumienia czy współczucia, jawi się raczej jako uważna obserwatorka. Przybliża konflikt między Niemcami: zwolennikami i przeciwnikami polityki Hitlera oraz opisuje przemarsz, w którym stają naprzeciw siebie więźniowie obozu i młodzież Hitlerjugend (Grosskundgebund). Zwraca uwagę na kulisy codzienności uchodźców, szczególnie na potrzebę stwarzania pozorów normalności – od codziennych porządków po rozmowy o sztuce (W pewnym niemieckim domu). Podkreśla rozłam panujący między Niemcami – tzw. Niemcami bałtyckimi a Niemcami z Rzeszy (Człowiek z krajobrazu). Upamiętnia również los dzieci, które przebywały w obozach. Przytacza historię dwunastoletniej dziewczynki, która zginęła w czasie jednego z nalotów (Betty). W debiutanckich narracjach Kościałkowska jawi się jako świadoma komentatorka sytuacji pozornie typowych dla czasu wojny, w których zauważa clou toczącego się konfliktu. Problematyka wojenna znajduje więc szczególne miejsce w dorobku Kościałkowskiej. Kolejny, bardzo osobisty tego wyraz dała w 1946 roku. Wówczas nakładem Nicejskiej Oficyny Samuela Tyszkiewicza ukazał się pod pseudonimem J.M. Wadwicz jedyny tom poezji Poemat z dyliżansem (1946). Jest on dedykowany matce Marii. W jego skład wchodzi 7 liryków (Notturno młodzieńcze, Czarny Jur, Śmierć generała Cuda, Etiuda rewolucyjna, Ostatnia wizyta, Ballada, List). Zbiór powstał w listopadzie 1943 roku w Sannen (Szwajcaria). To poetycki hołd dla matki-pianistki, a także zapis wrażeń i skojarzeń kulturowych wywoływanych dźwiękami instrumentu, na którym grała rodzicielka. Zbiór jest wyrazem tęsknoty za matką i niepewnej przyszłości dorosłej córki. Utwór jest naznaczony odwołaniami do literatury klasycznej, w którym również utrwalona została atmosfera chwil spędzonych w domu rodzinnym w Jaśle. To przykład tego, w jaki sposób Janina Kościałkowska percypuje świat poprzez sztukę. Stąd w twórczości poetyckiej pojawiają się obrazy matki zasiadającej do pianina i sceny liryczne oddające atmosferę wspólnie spędzanych rodzinnych chwil. Dom Kościałkowskich był wielokrotnie miejscem spotkań przedstawicieli ówczesnej elity lwowskiej. Pani domu (Maria z Szeligowskich) miała niewątpliwy talent towarzyski. Sytuacje te nasuwają skojarzenie z salonikiem, który prowadziła Salome Bécu w latach 20. XIX wieku. Rozłąka z matką była dla Janiny Kościałkowskiej odczuwalna szczególnie w obliczu dziejowej zawieruchy i niepewności o los drugiego człowieka. „Dyliżans” jest więc prawdopodobnie metaforycznym nawiązaniem do sytuacji spotkania Salomei Bécu z ukochanym synem Juliuszem, które nastąpiło po 18. latach rozłąki we Wrocławiu w 1848 roku. Jednym z przystanków w czasie podróży był Lwów, do którego dotarła właśnie dyliżansem. Wydaje się, że Kościałkowska marzyła o podobnym spotkaniu z matką. Kolejnym utworem oscylującym wokół rozstań spowodowanych wojną jest Kapliczka przydrożna. Zapiski wrześniowe (1958), który ma formę pamiętnika. Jego autorem jest porucznik jazłowieckiego pułku ułanów. W narracji tej można wydzielić dwie części. W pierwszej nakreślone zostały wspomnienia wojenne z pobytu w szpitalu polowym. Prowizoryczne warunki i ciągła obawa przed sukcesywnie przemieszczającym się wojskiem niemieckim pogłębiają lęki bohatera o los żony i syna. Czynność zapisywania jest formą terapii. Niewątpliwy wpływ na jego duchową formację ma towarzysz w niedoli, Mustafa Ksandrowicz – podporucznik rezerwy, w cywilu asystent Uniwersytetu w Wilnie, doktor filozofii. Bohater ten, po nocy spędzonej w spalonym kościele, z którego ocalona została tylko figurka Matki Bożej, postanawia przyjąć chrzest i przybrać imię Marian. Jest to symboliczne podkreślenie jego synostwa względem Maryi i akt oddania się w jej opiekę. Autor pamiętnika, jako obserwator tego wydarzenia, umacnia swoją wiarę, pogłębia się w nim nadzieja na szczęśliwe zakończenie. W drugiej części utworu opisane zostały okoliczności związane z odzyskaniem zapisków z czasów wojny. Podporucznik otrzymał je wraz z listem od Mustafy, w którym to nadawca zawarł refleksję o tym, że każdy człowiek, bez względu miejsce przebywania, podobny jest do przydrożnej kapliczki. Po coś istnieje i czemuś służy. Najważniejszym i najbardziej transparentnym utworem związanym z tematyką II wojny światowej jest powieść Sprawa numer jeden (1967). Zaprezentowane zostały w niej postawy bohaterów wobec okupacji sowieckiej, która dotknęła Lwów. Wspomnienia o mieście rodzinnym były dla Kościałkowskiej tematem stale powracającym. Główny problem utworu precyzuje sama autorka jako: „wstyd przed lękiem i lęk przed wstydem. Kolejność, w której umieszcza się człowiek”. Uczucia te towarzyszyły bohaterom utworu, którzy nie zawsze byli gotowi, by podjąć walkę. Przeczuwali jednak, że unikanie powinności będzie miało konsekwencje w przyszłości. Kościałkowska przedstawia galerię postaci ze szczególnym uwzględnieniem aspektu moralnego i konfliktu pokoleń. Ukazuje różne strategie i punkty widzenia. W powieści niedostrzegalne jest jakiekolwiek wartościowanie. Głównym bohaterem jest Jerzy Pławicki. Dojrzewanie młodego człowieka – studenta prawa staje się osią fabularną powieści. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania – kim jestem i jakie są moje zadania wobec ojczyzny, wydają się dla niego najważniejsze. Pobrzmiewające w tle dramaty rodzinne (utrata kontaktu z matką) i miłosne (związek z propagatorką komunizmu – Różą Awionówną) ukazują złożoność psychiki bohatera. Jego historia ma charakter otwarty. Czytelnik dowiaduje się jedynie, że wyruszył w drogę na Węgry. Zabieg ten ma na celu ukazanie niepewności i nieprzewidywalności losu człowieka. Dzięki jego zmaganiom, odbiorca poznaje najbliższe mu środowiska. Pierwszym z nich jest domowa przestrzeń – mieszkanie, które zostało przekształcone na schronienie dla uciekających przed wojną. Druga, to sowiecka fabryka włókiennicza – zakład pracy, który można określić mianem konglomeratu narodowości i światopoglądów. Jako miasto-bohater jawi się Lwów. Można przyjąć, że utwór jest swoistym wspomnieniem o „małej ojczyźnie”, która zamieszkiwana była przez przedstawicieli różnych narodów i wyznań. Metropolia przeobrażała się pod wpływem wydarzeń historycznych. Powieść jest więc niejako pamiątką miejsca, formą literackiego utrwalania i próbą ocalenia od zapomnienia. Wojna w twórczości Kościałkowskiej jawi się jako temat, w którym autorka skupia się nie tylko na dramacie narodów, ale przede wszystkim przybliża skomplikowane losy jednostek. W twórczości Janiny Kościałkowskiej ważne miejsce zajmują również rozważania na temat pokolenia drugiej emigracji niepodległościowej. Takimi utworami są Łódź bukowa (1988), za którą rok później otrzymała nagrodę „Wiadomości” oraz Bih me! (2000). Pierwszy z nich jest próbą wyzwolenia się z utrwalonego w czasach romantyzmu stereotypu emigranta. Kościałkowska, która jawi się jako narratorka-bohaterka nie chce, by nazywano ją „emigrantką”. Słowo to kojarzy jej się przede wszystkim z poczuciem nieszczęścia i straty. Narratorka opowiada o pierwszych latach życia w Londynie. W swoich rozważaniach zwraca szczególną uwagę na potrzebę odnalezienia bezpiecznej przystani. Bardzo wyraźnie odczuwa tymczasowość. Trudna do opanowania staje się pamięć. Jej działanie odczuwa szczególnie, gdy obserwuje naturę. Przypomina jej ona o Lwowie i Jaśle – miejscach utraconych. Jest to również opis procesu godzenia się z losem. Narratorka-bohaterka wspomina, że natłok uczuć wyzwalał u niej nieustanną potrzebę spacerowania. Wydaje się, że tytułową „łódź bukową” należy pojmować jako metaforyczny obraz człowieka, który dryfuje, ale nie jest pewien celu swojej wędrówki. Odmienny, wydaje się dojrzały i stabilny obraz życia emigrantów ukazany w utworze Bih me!. Jest to odważne świadectwo, portret pokolenia kreślony już z perspektywy wieloletnich doświadczeń wynikających z długiego pobytu na obczyźnie, na których odcisnęły ślad czas i miejsce. Kościałkowska nie skupia się na prezentacji swoich uczuć i przemyśleń. Nie eliminuje ich zupełnie, ale jawi się bardziej jako narratorka-obserwatorka. Wnikliwie opisuje gości pensjonatu „Świteź”. To grono zróżnicowane pod względem charakterologicznym. Podobnie jak choćby w Sprawie numer jeden – nie pojawia się ocenianie postaw, a wyłącznie prezentowanie różnych punktów widzenia. Rozmowy gości toczą się wokół spraw codziennych, kondycji polskiej literatury i kultury, ale także transformacji ustrojowej, która dokonała się w Polsce po 1989 roku. Weterani drugiej emigracji postrzegają niepodległą Polskę jako miejsce, do którego obawiają się wracać. Odczuwają alienację, kompleksy, a przede wszystkim poczucie, że misja ich generacji dobiegła już końca. Trzeci od prawej to powieść podejmująca temat powojennych losów wysokiej rangi żołnierzy (polskich i niemieckich), dla których konflikt przypadający na lata 1939-1945 stał się sprawdzianem z honoru i moralności. Akcja utworu rozgrywa się w Londynie – dwudziestowiecznej „Mekce Europy”. Wielokulturowe i dające poczucie anonimowości miasto było idealnym miejscem dla tych, którzy chcieli rozpocząć nowy rozdział w swoim życiu po dziejowej zawierusze. Kościałkowska stworzyła fabułę bazującą na takiej właśnie kanwie. Przybliżyła losy żołnierza Wehrmachtu-Wiliama Horta, który w przeszłości był odpowiedzialny za zbrodnie wojenne. W obawie przez konsekwencjami, podawał się za antyhitlerowca, udało mu się stworzyć alternatywną biografię. Gdy prawda o jego tożsamości została odkryta, nie był gotów wziąć na siebie odpowiedzialności, nie odczuwał rozterek moralnych. Pod wpływem swojego współpracownika podpisał jednak zeznania i popełnił samobójstwo. W ten sposób w pamięci bliskich i otoczenia pozostał jako osoba o nieposzlakowanej opinii. Okoliczności jego śmierci zostały sfabrykowane – w prasie pojawiła się wzmianka o wypadku samochodowym, którego miał być ofiarą. Inny sposób radzenia sobie z wojenną przeszłością został przedstawiony w Ostatnim weekendzie w Paryżu. Jest to również powieść kryminalna, która skupia się na problemie trudnej przeszłości Polaków i Niemców i współistnieniu tych narodów. Pisarka do snucia opowieści wykorzystuje potencjał gatunkowy, ale inaczej niż w przypadku Trzeciego od prawej bazuje na schemacie, chwytach i poetyce. Tym razem to nie zbrodnia i tok śledztwa są osią fabularną. Tajemnicze wydarzenia, pozornie niepowiązane z zasadniczym tematem rozgrywają się w tle, są jedynie formą uatrakcyjnienia fabuły i pełnią funkcję retardacji, a także stanowią formę pośredniej charakterystyki bohaterów. Akcja utworu skupia się wokół konkretnego wydarzenia – spotkania po latach dwóch braci, którzy mają niemieckie korzenie i wywodzą się z arystokratycznej rodziny. Zasadniczy problem to potrzeba ekspiacji wobec narodu polskiego. Bracia prezentują odmienne postawy wobec przeszłości. Głównym bohaterem utworu jest Konrad Lipiński-Niemiec, który postanowił pomóc jednej z polskich rodzin przebywających na emigracji w Paryżu. W tym celu zaangażował znaczną część przypadającej mu części rodzinnego majątku. Jego poczynania spotkały się ze sprzeciwem brata, który odnalazł go po latach. Kościałkowska nakreśliła sylwetkę bohatera, który świadomie zerwał z przeszłością i przybrał nową tożsamość, by w imieniu powojennego pokolenia Niemców choć częściowo zadośćuczynić tym, którzy najmocniej odczuli skutki II wojny światowej. Rzeczywistość powojenna okazała się dogodną scenografią dla refleksji na temat granic moralnych i etycznych, koniecznych wyborów w sytuacjach granicznych, ekstremalnych, przyczyn upadku człowieka i jego zagubienia między prawdą a kłamstwem. Tak ujęte problemy nadały tej twórczości wymiar uniwersalny. Janina Kościałkowska starała się również przybliżać tradycję i kulturę polską najmłodszemu pokoleniu – dzieciom emigrantów. Tworzyła więc krótkie teksty adresowane do nich. Przybierały one formę bajek i opowiadań. Zwykle skupiały się na tematyce związanej ze świętami narodowymi, ważnymi postaciami historycznymi czy symbolami. Jej teksty pojawiły się w podręcznikach do nauki języka polskiego dla klasy VI opracowanych przez Jadwigę Otwinowską – wśród nich znajduje się opowiadanie Wielka przygoda. Inne utwory pisarki drukowano w odcinkach w emigracyjnych periodykach i na łamach prasy francuskiej – m.in. w: „Wiadomościach”, „Życiu”, „Tygodniu Polskim”, „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” („The Polish Daily and Soldiers Daily”), „La Nouvelle République des Pyrénées”. O aktywnej obecności twórczyni w życiu literackim i kulturalnym polskiej diaspory świadczy także jej bogata korespondencja z wybitnymi osobistościami – Jerzym Stempowskim i (mniej obszerna) z Kazimierzem Wierzyńskim. Wiele utworów pozostało w formie maszynopisów i znajdują się, zgodnie z jej wolą, w przeważającej części, w Archiwum Emigracji w Toruniu. Są to m.in. opowiadania Rozmowa, Kwartet po zachodzie słońca, Pas, Szwarc z ulicy Bielańskiej (w tym Księga dżungli i Bitwa o Paryż), Gute nacht, Antigone, List prowincjonalny, The white horse, Ten czwarty, Adwent, Prolog do szopki z aniołami, bajki dla dzieci (Historia o Krzysiu i jego zebrze wraz z ilustracjami oraz Bajka o stuku puku). Jej twórczość jest ważnym uzupełnieniem panoramy literatury emigracyjnej. Tworzone przez nią teksty są silnie osadzone w dyskursie literackim, kulturowym i historycznym. Stanowią punkt odniesienia i stwarzają pole do polemiki. Kościałkowska docenia klasykę literatury polskiej, stara się przypominać najważniejsze teksty. Podkreśla jednak, że nie przyjmuje obowiązujących wzorców bezkrytycznie. Nie zgadza się z utrwalonym, szczególnie w przez Adama Mickiewicza, sposobem postrzegania emigracji jako misji dziejowej, która ma nie tylko odkupić losy narodu, ale i świata. Bohaterowie jej utworów często jawią się jako samotnicy, wewnętrznie rozdarci, wrażliwi i zagubieni. W ich życie wpisana jest wewnętrzna walka i poszukiwanie własnej tożsamości jednostkowej. To bohaterowie o conradowskim rodowodzie. W utworach pisarki ważne miejsce odgrywa także problematyka małej ojczyzny jako miejsca utraconego oraz Londynu i Laloubère jako przestrzeni oswajanych.

Bibliografia przedmiotowa
Archiwa, słowniki:
Hasło: Janina Kościałkowska, Archiwum Emigracji w Toruniu, kolekcja Janiny Kościałkowskiej. Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Hasło: Janina Kościałkowska, w: Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1919-1980, red. W. Klimaszewski, E.R. Nowakowska, W. Wyskiel, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1992, s. 173-174.
Biblioteka Polska POSK w Londynie, Rps/VI/1/h.

Monografie, artykuły, recenzje:
Bratkowski P., Po co? Dlaczego?, „Gazeta Wyborcza” 2000 nr 78, s. 12.
Cybulska M.E., Łódź, „Tydzień” 1994 nr 3, s. 9.
Cybulska M.E., Wyspy cudownych przeobrażeń, „Kultura” [Paryż] 2000 nr 7/8, s. 205-209.
Czachowska A., Ocalony stateczek, „Twórczość” 1990 nr 9, s. 93-95.
Dybisz E., Wobec „niemieckiego kompleksu wojennej przeszłości”. Kilka uwag o powieści Ostatni weekend w Paryżu Janiny Kościałkowskiej, „Fraza” 2019 nr 3(105), s. 40-52.
Dybisz E., Jest Pan dla nas „Kazimierzem Wielkim”. Kilka przyczynkarskich uwag o listach Janiny i Wacława Kościałkowskich do Kazimierza Wierzyńskiego, „Tematy i Konteksty” 2020 nr 10, s. 245-254.
Dybisz E., Literackie świadectwo (nad)wrażliwej pamięci. Kilka uwag o Łodzi bukowej Janiny Kościałkowskiej, „Rana. Literatura – Doświadczenie – Tożsamość” 2020 nr 2(2): Pamięć, s. 1-14.
Kalinowski G., Most heraklitowy, „Gazeta Wyborcza” 2000 nr 186, s.9.
Kott J., Wczoraj i przedwczoraj, „Tygodnik Powszechny”1992 nr 37, s. 9.
Lewandowski W., Wstęp, w: J. Kościałkowska, Bih me!, Open, Warszawa 2000, s.14.
Lewandowski W., Listy Jerzego Stempowskiego do Janina i Wacława Kościałkowskich, „Archiwum Emigracji. Studia, szkice, dokumenty” 2000 z. 3, s. 131–174.
Ligęza W., Kobiecość magiczna, „Tygiel Kultury” 2002 nr 7/9, s. 46-47.
Pasterska J., Gorycz odrzuconych. Obrazy emigracji w „Bih me!” Janiny Kościałkowskiej, w: Literatura utracona, poszukiwana czy odzyskana. Wokół problemów emigracji, red. Z. Andres, J. Wolski, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2003, s. 310-319.
Pasterska J., „Lepszy Polak”? Obraz emigranta w prozie polskiej na obczyźnie po 1945 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, s. 174-176, 253-257.
Pasterska J., Na gruzach romantycznego (nie)istnienia, czyli opowieść weteranki („Bih me!” Janiny Kościałkowskiej, w: tejże, Emigrantki, nomadki, wagabundki, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2015, s. 95-115.
Podgórski W., Janina i Wacław Zyndram-Kościałkowscy, w: „Poeci na tułaczce”. W kręgu autorów Oficyny Nicejskiej Samuela Tyszkiewicza 1940-1947, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2002, s. 202-216.
Skórzyński P., Nawigare necesse est, „Nowe Książki” 1992 nr 12, s.40-41.
Supruniuk M., Twarze, „Nowe Książki” 2000 nr 8, s. 46.

Strony www:
Hasło: Kościałkowska Janina: Biblioteka Uniwersytecka UMK. Archiwum Emigracji. Archiwa i kolekcje osobowe
Hasło: Honorowi Obywatele Miasta Jasła: https://twojejaslo.pl/ludzie-i-miejsca/honorowi-obywatele-miasta-jasla/


Autorka hasła: Erwina Dybisz