Urodziła się 18 września 1917 roku w Warszawie w zasymilowanej, zamożnej rodzinie żydowskiej. Uczęszczała do katolickiego gimnazjum dla dziewcząt. Po jego ukończeniu rozpoczęła studia medyczne w Uniwersytecie Warszawskim, lecz stosunkowo szybko przeniosła się na Wydział Prawa. Studia prawnicze ukończyła otrzymując tytuł magistra. W 1938 roku wyszła za mąż za swego kuzyna Mieczysława Tomkiewicza, prawnika, porucznika rezerwy Wojska Polskiego. 25 maja 1939 roku urodził się ich syn Marcin (Mosze). W czasie II wojny światowej przebywała wraz z rodziną w getcie warszawskim. Tutaj udzielała się artystycznie i społecznie. 20 stycznia 1943 roku opuściła getto i ukrywała się po aryjskiej stronie. Wcześniej, jesienią 1942 roku poza gettem został umieszczony jej syn, którym zaopiekowały się dwie Polki. Podczas likwidacji przez Niemców getta warszawskiego w 1943 roku wielu członków rodziny Miny Tomkiewicz straciło życie. W maju w czasie ucieczki z transportu do obozu koncentracyjnego zginął mąż pisarki. W lipcu 1943 roku Mina Tomkiewicz wraz z czteroletnim synem oraz bratem Stanisławem, który ocalał wyskakując z pociągu jadącego do obozu zagłady, zgłosili się do Hotelu Polskiego w Warszawie, wierząc w obietnice Niemców, że będą mogli wyjechać z okupowanej Polski. W rzeczywistości zostali wywiezieni do obozu koncentracyjnego w Bergen-Belsen. Tam przebywali prawie dwa lata. Wyzwoliło ich wojsko brytyjskie13 kwietnia 1945 roku podczas trwającej ewakuacji obozu. Po wojnie Tomkiewicz wraz z synem i bratem przez kilka miesięcy pozostawali w obozach dipisów w Niemczech i Belgii, a jesienią pisarka z synem wyjechała do Palestyny. Tomkiewicz podejmowała tam różne prace, m.in. sprzątaczki w polskim konsulacie, później pracowała w izraelskiej organizacji związkowej (Histadrut). Jednocześnie rozpoczęła współpracę z polskojęzyczną prasą w Izraelu („Nowiny Izraelskie”, „Nowiny-Kurier”), drukowała także w Anglii („Wiadomości”) oraz Stanach Zjednoczonych. Publikowała felietony, artykuły, reportaże, podpisując je własnym nazwiskiem lub pseudonimami (m.in. Meta, Donna Kichot). W Izraelu napisała w języku polskim dwie autobiograficzne książki: beletryzowane wspomnienia Tam się też żyło oraz powieść Bomby i myszy. Obydwie najpierw ukazały się w tłumaczeniu na język hebrajski (1946, 1955). W 1964 roku Tomkiewicz przeniosła się z Izraela do Londynu i poślubiła Stanisława Kryształa. Zmarła 6 października 1975 roku w Londynie.

Twórczość:
Gam sham hayu ḥayim: dapim mi-Bergen-Belzen, tirgem mi-ketav-yad Polanit D. Ḥomsḳi, tsiyurim E. Lurya, N. Ṭversḳi, Tel Aviv 1946.
Tam się też żyło, przed. A. Czułowski, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1984.
There was life even there..., engl. transl. A. Mariańska, Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1991.
Petsatsot ṿe-ʻakhbarim: roman, tirgem mi-ketav-yad Polani P. Nof, N. Tverski, Tel Aviv 1955.
Bomby i myszy. Powieść mieszczańska, przedm. P. Zaremba, Gryf Publications LTD, Londyn 1966.
Of Bombs and Mice: A Novel of War-Time Warsaw, transl. from the Polish by S. F. Gazel, ed. by P. Wyndham in collab. with the auth, A. S. Barnes, New York 1970.
Of bombs and mice: a novel of war-time Warsaw, transl. from the Pol. by S. F. Gazel, ed. by P. Wyndham in collab. with the auth, G. Allen and Unwin, London 1970.
Bomby i myszy. Powieść mieszczańska, Oficyna 21,wyd. II, Warszawa 2020.

Antologie:
The Posen Library of Jewish Culture and Civilization, Volume 9: Catastrophe and Rebirth, 1939–1973, ed. by Samuel D. Kassow and David G. Roskies, Yale University Press, New Haven 2020, 506-508.

Charakterystyka twórczości:
Twórczość prozatorska Miny Tomkiewicz w całości została poświęcona problematyce Zagłady. Książki Tam się też żyło oraz Bomby i myszy powstały na podstawie wojennych doświadczeń pisarki. Pierwsza proza to zbeletryzowane wspomnienia z pobytu w obozie koncentracyjnym w Bergen-Belsen. Zostały one opublikowane w Palestynie (Tel Awiw, 1946) w przekładzie na język hebrajski, a oryginał polski, Tam się też żyło, wydano w USA (w gazecie „Nasza Trybuna”) w 1948 roku. Kolejne wydanie ukazało się już po śmierci autorki w 1984 roku w Londynie, nakładem Polskiej Fundacji Kulturalnej, poprzedzone przedmową Antoniego Czułowskiego. Ostatnia wersja książki została zmieniona, narratorka sygnalizuje dystans czasowy i rozleglejszą wiedzę dotyczącą losów więźniów Bergen-Belsen.
Utwór Tam się też żyło przedstawia historię grupy Żydów, którzy w 1943 roku w Warszawie zgłosili się do Hotelu Polskiego, wierząc niemieckim obietnicom, że będą mogli wyjechać do neutralnego kraju, a ostatecznie zostali przewiezieni do obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen. W książce pisarka wykorzystała narrację pierwszoosobową. Narratorka, a zarazem pierwszoplanowa bohaterka, posiada wiele cech autorki. Jest młodą Żydówką, prawniczką, która podczas likwidacji getta warszawskiego i stłumieniu przez Niemców zrywu powstańczego w 1943 roku straciła większość rodziny, także męża. Sama ocalała, ukrywając się po aryjskiej stronie, by wkrótce, po zgłoszeniu się do Hotelu Polskiego, znaleźć się w obozie. Utwór jest relacją z prawie dwuletniego pobytu w KC Bergen-Belsen, w Sonderlager, nie tylko pierwszoplanowej postaci oraz członków jej rodziny, czyli kilkuletniego syna Bobusia i szesnastoletniego brata, ale także grupy Żydów, z którymi współdzielili los. Poczucie wspólnoty manifestuje się w stosowanych wymiennie formach osobowych (ja/ my). Bohaterka, ale także inni współwięźniowie mają za sobą traumatyczne doświadczenia, przeżywają żałobę po najbliższych, którzy zginęli w getcie lub podczas ucieczki z transportu do obozów zagłady bądź w tych ostatnich. Tomkiewicz utrwala w książce obraz codziennej egzystencji, ukazuje mechanizmy oraz zasady organizacji życia w Sonderlager, opisuje „prawa życia obozowego”, a także stosowane przez Niemców formy prześladowania i nękania więźniów. Jednocześnie przedstawia stopniową adaptację uwięzionych do prymitywnej rzeczywistości obozowej i trudnych warunków życia. Przekazuje fakty, ale także osobiste wyznania oraz przemyślenia na temat zachowania człowieka w ekstremalnych warunkach, w sytuacjach granicznych. Akcentuje degradujący wpływ obozu, w którym ludzka natura objawiała się w całej swej złożoności, gdzie więźniowie, by przeżyć, odrzucają dotychczasowe wartości, a jednocześnie podkreśla niezłomne postawy moralne grupy więźniarek, ich siłę duchową, opór w postaci różnorodnych działań, stosowanych strategii obronnych (indywidualnych oraz grupowych), udzielanie wsparcia współwięźniom. Tego typu ludziom, co podkreśla narratorka, zawdzięcza przetrwanie. Relacja wspomnieniowa wnikliwej obserwatorki, jaką jest protagonistka, charakteryzuje się dystansem wobec innych i siebie samej. Nie pomija więc wydałoby się błahych, a niekiedy śmiesznych lub groteskowych aspektów codziennego życia, które jako nieodłączny element funkcjonowania człowieka, szczególnie w tych ekstremalnych warunkach, pozwalały rozładować stres, zachować równowagę psychiczną. Jako więźniarka obozu specjalnego jest także świadkiem tego, co działo się poza nim. Przedstawia utrwalone w pamięci obrazy więźniów skazanych na śmierć, zmierzających w stronę działającego w Bergen-Belsen krematorium, odnotowuje kolejne transporty Żydów z różnych krajów Europy, a w 1945 roku coraz częstsze grupy wyniszczonych i skrajnie wyczerpanych więźniów, ewakuowanych (w miarę przesuwającej się linii frontu) z innych obozów koncentracyjnych. Zwraca uwagę tragiczny los Żydów z Hotelu Polskiego przywiezionych do Bergen-Belsen. Spośród nich jedynie niewielka grupa zdołała przeżyć obóz, m.in. narratorka z synem i bratem. Wiosną 1945 roku zostali oswobodzeni przez wojska alianckie podczas przeprowadzanej przez Niemców transportem kolejowym ewakuacji obozu. Motyw pociągu transportującego więźniów jest klamrą kompozycyjną. Rozpoczyna i kończy tekst.
Drugi utwór, Bomby i myszy. Powieść mieszczańska, najpierw został wydany w Izraelu w 1955 roku (Wydawnictwo Nahum Twerski, Tel Awiw) w tłumaczeniu Pereca Nofa na język hebrajski, a w języku polskim ukazał się w 1966 roku w Londynie (Gryf Publications), z przedmową Pawła Zaremby. Natomiast dopiero w 2020 roku wydano go w Polsce (Warszawa, Oficyna 21). Książka jest obszerną, liczącą 52 rozdziały powieścią o getcie warszawskim. Zawiera elementy autobiograficzne. Została opatrzona odautorskim komentarzem, informującym, że postacie są prawdopodobne, lecz nie autentyczne, a zbieżność nazwisk jest przypadkowa. Poprzedza ją dedykacja: „Książkę tę poświęcam pamięci moich najbliższych, którzy zginęli bez winy, oraz memu synowi i bratu, żeby pamiętali”. W centrum opowieści znajduje się historia młodych małżonków Naty, jej męża Piotra i urodzonego w 1939 roku syna Bobusia oraz ich licznej rodziny, reprezentującej zamożne, żydowskie mieszczaństwo. Utwór rozpoczyna rozdział, który przedstawia pierwszoplanową bohaterkę przebywającą w obozie dipisów, ocalałą wraz z synem oraz bratem z Zagłady. Początek określa retrospektywną perspektywę, z której zostanie ukazana wojenna historia bohaterów. W kolejnych rozdziałach, w porządku chronologicznym, zostały przedstawione losy powieściowych postaci począwszy od 1939 roku, a właściwie kilku miesięcy poprzedzających wybuch wojny, do lata 1943 roku. Kompozycja ta pozwoliło pisarce zaprezentować obraz dostatniego oraz w miarę wygodnego życia żydowskich rodzin w przedwojennej Warszawie, a w dalszej kolejności odtworzyć stopniową zmianę ich położenia w czasie II wojny światowej. Powieść oddaje przebieg nasilającej się eksterminacji Żydów, prowadzonej przez niemieckich okupantów od pierwszych miesięcy wojny poprzez eskalację prześladowań i Wielką Akcję latem 1942 roku jak też późniejszą likwidację warszawskiego getta w 1943 roku oraz po powstaniu, które wówczas wybuchło. Proza Tomkiewicz uwidacznia charakteryzujący ją zmysł obserwacji, a także rzeczowy, niekiedy ironiczny język. Cechą wyróżniającą Bomby i myszy spośród innych tekstów o getcie warszawskim jest ukazanie go z perspektywy zamożnego, żydowskiego mieszczaństwa (co sugeruje podtytuł Powieść mieszczańska). Pisarka przedstawia, jak status materialny i społeczny tej warstwy determinuje sposób postrzegania świata, czego wyrazem jest próba zachowania w getcie stylu życia sprzed wojny, obyczajów, towarzyskich konwenansów, kontynuowanie życia kulturalnego (spotkania w kawiarniach, udział w imprezach artystycznych). Ukazując rozwarstwienie żydowskiego społeczeństwa obnaża jednocześnie egocentryzm jego dobrze sytuowanej części, obrazuje dystans dzielący ją od najuboższych. Moralny obowiązek niesienia pomocy, przyjmujący formę właściwej dla bogatych kobiet działalności charytatywnej, pozostaje w konflikcie z żywioną odrazą do najuboższych z powodu fizycznego wyniszczenia, ubóstwa oraz szerzących się wśród nich chorób.
Józef Wróbel (Tematy żydowskie, 1991, s. 82), zwracając uwagę na kreację pierwszoplanowej bohaterki powieści, Naty, cechującą ją naiwność, zestawił powieść Tomkiewicz z Kupcem łódzkim Adolfa Rudnickiego, Śmiercią liberała Artura Sandauera, a więc utworami, w których bohaterowie nie rozumieją, że ich sytuacja uległa radykalnej zmianie w obliczu Zagłady zagrażającej w jednakowym stopniu wszystkim Żydom. Majątek, którym dysponują, pozwala im jedynie nieco dłużej kupować życie. Pisarce udało się oddać zwiększające się wraz z upływem czasu poczucie zagrożenia, którego doświadcza pierwszoplanowa bohaterka. Zmuszona po Wielkiej Akcji do zmiany mieszkania, dysponując coraz mniejszymi zasobami finansowymi, wobec grozy dokonującej się Zagłady narodu decyduje się najpierw zapewnić opiekę synowi po aryjskiej stronie, a później sama opuszcza getto i ukrywa się w opłacanej kryjówce. W powieści Tomkiewicz ukazuje trudne relacje obydwu nacji Polaków i Żydów. Nata w czasie pobytu po aryjskiej stronie i udzielanego jej, a także jej dziecku schronienia zderza się ze stereotypowym postrzeganiem Żydów przez Polaków. Bomby i myszy uznane są za ważną powieść wśród utworów podejmujących temat Zagłady. Dzięki tłumaczeniom na język hebrajski i angielski należą do światowego kanonu literatury podejmującej temat Holocaustu.

Bibliografia przedmiotowa:
Archiwa, słowniki:
Hasło: Tomkiewicz-Kryształ Mina, w: K. Famulska-Ciesielska, S. J. Żurek, Literatura polska w Izraelu: leksykon, Wydawnictwo Austeria, Kraków-Budapeszt 2012, s. 162-163.
Hasło: Tomkiewicz-Kryształ Mina, Archiwum Emigracji. Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Korespondencja redakcyjna „Wiadomości”, sygn. AE/AW/CCCXIX; osoby: Thomas-Trampe; teczki: Mina Tomkiewicz-Kryształ 1967-1973, 5 k.

Monografie, artykuły, recenzje:
Adamczyk K., Doświadczenia polsko-żydowskie w literaturze emigracyjnej (1939-1980), Kraków 2008, s. 141-142.
Bartoszewski W., Five Wartime Testimonies in: Polin. Studies in Polish Jewry, vol.1, Poles and Jews:Renewing the Dialogue, ed. A. Polonsky, Liverpool University Press, Liverpool 2004, 324-326.
Grynberg H., Holocaust w literaturze polskiej, w: tegoż, Prawda nieartystyczna, Wołowiec 2002, s. 169-170.
Grynberg H., The Warsaw Ghetto in Polish Literature, "Soviet Jevish Affairs” 1983, vol. 13:2, 33-46.
Kossowska S., Mina Tomkiewicz, „Wiadomości” (Londyn) 1976 nr 21 (1573), s. 6.
Langnas S., „Bomby i myszy” Miny Tomkiewicz, „Nowiny Poranne” z 26 maja 1955.
Majdosz S., Codzienność w getcie warszawskim w „Pustej wodzie” Krystyny Żywulskiej oraz „Bombach i myszach” Miny Tomkiewicz, w: „Rozliczanie” przeszłości: relacje polsko-żydowskie w tekstach kultury XX i XXI wieku, red. T. Sucharski, M. Murawska, Słupsk 2016, s. 217-235.
Wasita R., Odnaleziony życiorys pisarki, „Słowo Żydowskie” 1993 nr 24, s. 12,14.
Wróbel J., Iluzje liberałów, w: tegoż, Tematy żydowskie w prozie polskiej 1939-1987, Universitas, Kraków 1991, 67, s. 82-85.

Strony www:
Adamczyk-Garbowska M., Mina Tomkiewicz (1915-1975), in: Jewish Women. A Comprehensive Historical Encyklopedia https://jwa.org/encyclopedia/article/tomkiewicz-mina
Mina Tomkiewicz, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, https://getto.pl/pl/Osoby/T/Tomkiewicz-Mina
The Last Generation: A Survivor’s Story, 1World1Family.me, http://1world1family.me/the-last-generation-a-survivors-story/

Autorka hasła: Anna Wal