D.I. Bieńkowska. Z archiwum prywatnego rodziny D.I. Bieńkowskiej
Urodziła się 7 grudnia 1927 roku w Toruniu. Jej rodzicami byli Władysław Czech, podoficer wojska polskiego i Maria z Kłoczkowskich. Przed wojną mieszkała w Legionowie. Po wybuchu wojny cała jej rodzina opuściła miasto razem z ewakuowanym biurem wojskowym ojca. Rozdzielenie rodziny nastąpiło blisko granicy rumuńskiej, 13 września. Ojciec przekroczył granicę, a Bieńkowską, jej matkę i przyrodniego brata – Aleksandra Wernera (po wojnie w Anglii zawodowo zajmującego się grafiką, malarstwem i rzeźbą) – dzień sowieckiej agresji na Polskę zastał w małym miasteczku niedaleko Kołomyi. Na terenach wschodnich włączonych do ZSSR przebywali do 1 lipca 1940 roku, kiedy to ze Lwowa zostali wywiezieni do łagru w obwodzie archangielskim. Pracowali przy wyrębie lasu w lesopunkcie Oczeja. Po tzw. amnestii wraz z matką znalazła się w Uzbekistanie, a następnie – po opuszczeniu w 1942 roku z Armią Polską ZSSR – w polskich obozach dla uchodźców w Persji (w Teheranie, od grudnia 1943 – w Ahwazie) i Indiach (w Valivade). W Indiach zdała maturę, angażowała się w życie harcerskie, m.in. redagowała dwutygodnik „Młodzi” wydawany przez hufiec valivadzki. 29 listopada 1946 roku z matką wypłynęły z Bombaju do Liverpoolu na pokładzie okrętu „Empire Brent” wiozącego drugi transport rodzin wojskowych. Od 1947 mieszkała w Anglii. W School of Slavonic Studies University of London uzyskała w 1952 roku stopień Bachelor of Arts (B.A.) z zakresu języka i literatury rosyjskiej oraz angielskiej. W 1951 roku poślubiła Jerzego Bieńkowskiego, mieli dwoje dzieci. W latach 1952-1954 pracowała w National Central Library w Londynie. Na okres londyński przypada debiut poetycki Bieńkowskiej (wiersz Modlitwa opublikowany został w 1951 roku w 11 numerze paryskiej „Kultury”) oraz początki współpracy z grupą poetycką „Kontynenty” i jej pismami. W 1955 roku osiedliła się w Kanadzie. Master of Arts (M.A.) uzyskała w 1958 roku na Uniwersytecie w Toronto w zakresie studiów slawistycznych (studiując język rosyjski i literaturę ukraińską), na podstawie pracy The poetics of Aleksander Blok. Krótko pracowała w Catholic Children’s Aid Society w Toronto jako opiekunka społeczna. W 1960 roku otrzymała dwuletnie stypendium Fundacji Forda na odbycie studiów doktoranckich w Anglii i na badania w Polsce. Pracę doktorską na temat wczesnej twórczości Stefana Żeromskiego – An Analytical Study of the Ealry Literary Work of Stefan Żeromski, Its Cultural Background and Its Critical Reception in Poland napisała pod kierunkiem profesora Jerzego Pietrkiewicza i obroniła w 1965 roku na uniwersytecie w Londynie. Od 1962 roku pracowała jako part-time lecturer na wydziale studiów slawistycznych uniwersytetu w Toronto, w 1964 otrzymała tam stanowisko wykładowcy, dwa lata później uzyskała tytuł assistant profesorship, a associate profesorship – w 1974 roku. Artykuły naukowe i recenzje publikowała w czasopismach takich jak: „Canadian Slavonic Papers”, „The Polish Review”, „Journal of the Folklore Institute” oraz „Poradnik Językowy”. Jej zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół zagadnień dotyczących m.in. angielskich przekładów polskiej prozy, twórczości literackiej Leszka Kołakowskiego, polskiej literatury emigracyjnej, dramaturgii Ernesta Brylla oraz historii badań polskiego folkloru w latach 1945-1970. Zorganizowała cykl komparatystycznych wykładów o folklorze słowiańskim; jej ostatnim projektem było studium dotyczące słowiańskich obrzędów weselnych i pogrzebowych. Wiersze, drobne formy epickie, artykuły krytyczne i publicystyczne drukowała w pismach literackich i polonijnych między innymi: „Kontynentach-Nowym Merkuriuszu”, „Kulturze”, „Wiadomościach”, „Oficynie Poetów”, „Związkowcu”, „Głosie Polskim”, a także „Krzyku” [Toronto]. Jej wiersze pojawiały się też w „Kąciku poetyckim” literackiej audycji Radia Wolna Europa (pierwszy raz zaprezentowane zostały 13 listopada 1958 roku). W Kanadzie zaczęła posługiwać się drugim imieniem - Irena (dla odróżnienia od Danuty Bieńkowskiej z Warszawy, pisarki, eseistki, tłumaczki literatury rumuńskiej). Pasjonowała ją praca na uczelni, przygotowała program nauczania języka i literatury polskiej na torontońskim uniwersytecie oraz antologię dla uczniów i studentów uczących się języka polskiego na poziomie średniozaawansowanym i zaawansowanym. Publikacja ta ukazała się po jej śmierci w 1975 roku pt. Meeting Polish Writers: An Annotated and Glossary. An Anthology of Polish Prose Covering the Years 1863-1939 w zmienionej, w stosunku do planowanej, postaci. Była członkinią Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce oraz Kanadyjsko-Polskiego Instytutu Badawczego. Aktywnie działała na rzecz polskiej diaspory w Kanadzie. Sprawowała funkcję m.in. przewodniczącej (w latach 1970-1973) komitetu starającego się o wprowadzenie kursów języka i literatury polskiej do programu nauczania w szkołach średnich w prowincji Ontario (Committee for the Introduction of Polish into Secondary Schools), współpracowała z Kongresem Polonii Kanadyjskiej (Polish Canadian Congress) oraz fundacją The Adam Mickiewicz Memorial Scholarship, której osiągniętym celem działań było ustanowienie polskiego funduszu naukowego w Kanadzie, przyznawanego corocznie studentom wydziału slawistyki Uniwersytetu w Toronto za najlepsze wyniki w nauce polskiego języka i literatury. W prasie polonijnej publikowała artykuły dotyczące obecności języka i kultury polskiej w szkolnictwie kanadyjskim oraz relacjonowała wydarzenia z życia kulturalnego i naukowego – pisała m.in. o twórczości Wacława Iwaniuka, wizycie Marii Kuncewiczowej na Uniwersytecie w Toronto, prelekcji profesora Tadeusza Krukowskiego. Działała w Kole Przyjaciół Paryskiej „Kultury”, przygotowywała wykłady i odczyty (o Sławomirze Mrożku, Aleksandrze Jancie), prowadziła dyskusje (np. w 1969 roku w Polsko-Kanadyjskim Stowarzyszeniu Kulturalnym panel na temat: „Jakie powinno być podejście do kultury polskiej”), brała udział w spotkaniach autorskich (np. w zbiorowym wieczorze autorskim w 1966 z Wacławem Iwaniukiem, Jadwigą Jurkszus-Tomaszewską, Adamem Tomaszewskim). Udzielała się w Klubie Polskim i Towarzystwie Kulturalno-Artystycznym. Zginęła 9 lipca 1974 roku w katastrofie kolejki wysokogórskiej w pobliżu norweskiego Bergen, gdzie zatrzymała się w drodze powrotnej do Kanady z międzynarodowej konferencji poświęconej zagadnieniom folklorystycznym, która miała miejsce się w Helsinkach. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 20 sierpnia w Legionowie pod Warszawą. Tam też, zgodnie z wyrażoną w testamencie wolą, spoczęła urna z jej prochami.
Twórczość:
Między liniami, B. Świderski, Londyn 1959.
Pieśń suchego języka, Instytut Literacki, Paryż 1971.
Między brzegami. Poezja i proza, wstęp L. Iribarne, oprac. B. Budurowycz, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1978.
An Analytical Study of the Ealry Literary Work of Stefan Żeromski, Its Cultural Background and Its Critical Reception in Poland, „Antemurale” 1972 nr 16 [Rome: Institutum Historicum Polonicum], s.187-316.
Redakcje/opracowania:
Meeting Polish Writers: An Annotated and Glossary. An Anthology of Polish Prose Covering the Years 1863-1939, Polish Alliance Press, Toronto 1975.
Antologie:
Seven Polish-Canadian Poets. An Anthology, red. W. Iwaniuk, F. Śmieja, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Toronto 1984.
Antologia poezji polskiej na obczyźnie 1939-1999, oprac. B. Czaykowski, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Warszawa – Toronto 2002.
Charakterystyka twórczości:
Na dorobek literacki Danuty Ireny Bieńkowskiej składają się wiersze – zebrane w dwa wydane za jej życia tomy: Między liniami (Londyn 1959) i Pieśń suchego języka (Paryż 1971), wcześniej ogłaszane na łamach emigracyjnej prasy – głównie „Kultury” i „Wiadomości”, ale też między innymi „Merkuriusza Polskiego”, „Oficyny Poetów”, „Związkowca” oraz w tych także pismach publikowane opowiadania, reportaże, eseje. Wszystkie te teksty, wraz z niedrukowanymi wcześniej utworami lirycznymi, także w języku angielskim, opowiadaniami i fragmentami dziennika zawiera opracowany przez Bohdana Budurowycza, opatrzony wstępem Louisa Iribarne’a i wydany już po śmierci pisarki tom Między brzegami (Londyn 1978). Bieńkowska w twórczości podejmuje problematykę egzystencjalną oraz uniwersalizuje osobiste doświadczenia, w tym łagrowe i uchodźcze. W kilku zaledwie jej utworach poetyckich i jednym opowiadaniu odnaleźć można – nieliczne i niekonkretne – odniesienia do wczesnego dzieciństwa. Do czasu, który sprzyjał rozwojowi osobowemu i w zgodzie z psychologiczno-socjologiczną koncepcją nazwany być może czasem „bezpiecznego nieba”. Utrwalony w pojedynczych zaledwie obrazach (rodzinny dom ze złotym abażurem nad stołem, bratki pod oknem) związanych nierozerwalnie z bliskimi jej osobami, sytuuje się po „jasnej” – w niewielkim tylko zakresie obecnej w pisarstwie Bieńkowskiej – stronie pamięci. Nieco obszerniejszy fragment omawianej twórczości wpisuje się w obręb literatury kierowanej „obowiązkiem pamięci”. Graniczne doświadczenia z „nieludzkiej ziemi” utrwalają opublikowane pośmiertnie: Droga do Rosji: fragmenty z dziennika. (Autentyk), opowiadania zebrane pod wspólnym tytułem Północ i południe: szkice z Rosji oraz Tory – jedyne opowiadanie podejmujące tematykę zasłania drukowane za życia autorki (ukazało się w londyńskich „Wiadomościach” w 1965 roku). Droga do Rosji jest pierwszym większym, nieukończonym utworem Bieńkowskiej, w którym opisuje ona, w oparciu o poczynione wcześniej notatki, wydarzenia, jakie miały miejsce między 1 lipca a 9 sierpnia 1940 roku. Opracowała je pięć, sześć lat później w Indiach, nadając konsekwentnie swym zapiskom (albo tylko utrwalając i poprawiając postać już istniejącą) formę dziennika, a właściwie (jak go słusznie nazwano) quasi-dziennika, gdyż autorka nie jest tożsama z narratorką-bohaterką. Stojący w sprzeczności z postulowaną przez Philippe’a Lejeune’a dla paktu autobiograficznego brak jedności tych trzech instancji staje się literackim zabiegiem uwierzytelniającym świadectwo, szukaniem najlepszej formy porozumienia z czytelnikiem. Domyślać się też wolno, że formalne „zawikłania” tego tekstu wynikają z tego, że osiemnasto-, dziewiętnastolatka spisująca dramatyczne doświadczenia dziecka, jakim była w roku 1940, mogła starać się uwiarygodnić swe przejścia autorytetem osoby dorosłej. Zgodnie z tytułem, Droga do Rosji jest prawie w całości (dokładnie w trzech czwartych), podporządkowana relacji z podróży do miejsca pracy przymusowej w lesopunkcie Oczeja, której poszczególne etapy (między innymi: Dubno, Kazatin, Kijów, Charków, Krasnoufimsk, Swierdłowsk, Perm, Kotłas, Jaryńsk, Czorwa) dziennik skrupulatnie odnotowuje. Tym samym przynależy do niemałej grupy utworów z tego kręgu, dla których zasadniczą funkcję strukturalną pełni motyw drogi – rozumianej nie tylko w sensie potocznym, ale także symbolicznym. Autorka Drogi do Rosji jawi się jako uważna i wnikliwa obserwatorka. W drobiazgowym opisaniu realiów drogi na zesłanie i pierwszych dni w miejscu osadzenia młoda Bieńkowska nie ustępuje dojrzalszym od siebie autorkom wspomnień, między innymi Beacie Obertyńskiej, Barbarze Skardze, Magdalenie Dubanowiczowej czy Oli Watowej. Podobnie jak one i szereg innych kobiet spisujących swe tułacze doświadczenia – „mikrohistorie”, Bieńkowska sytuuje się w roli „archiwistki zdarzeń” świadomej, że odnotowywane przez nią sytuacje „codzienne” nie są „zwyczajne”. Rzeczowość, szczegółowość obserwacji, wierność detalom uderza od początku zapisów. Przybycie na miejsce osadzenia nie zmienia ani sposobu narracji, ani jej dominant – w dalszym ciągu przeważa relacja o tym, co się dzieje wokół podmiotu zapisków, nad tym, co w związku z tymi wydarzeniami przeżywa, postawa ekstrawertywna przeważa nad introwertywną. Z różnych powodów – spośród których młody wiek autorki zdaje się mieć znaczenie pierwszorzędne, ale także ze zrozumiałego pośpiechu, który towarzyszył sporządzaniu notatek – relacja ta pozbawiona jest głębszej refleksji o tym, w czym Bieńkowska i jej bliscy uczestniczą. Refleksje tej natury pojawią się w pisanych z większej perspektywy czasowej mikro-opowiadaniach. Ich szkicowy charakter (autorka tytułuje je „szkicami” właśnie) wywodzić należy z trudności wyrażenia „swojej prawdy” o „innym świecie”, a przede wszystkim o jego „przeżywaniu” – zarówno wtedy, gdy był jedynym dostępnym światem, jak i wtedy, gdy nie daje o sobie zapomnieć. Ich poetyka rodzi się jako odpowiedź na „przerastającą wyobraźnię rzeczywistość”, wobec której „największe zdumienie” generacja Bieńkowskiej wyraża – jak to ujmuje sama pisarka – milczeniem. Poza ściśle osobiste doświadczenia „zniewolonego dzieciństwa” autorka wykracza też m.in. w opowiadaniu Licytacja, w którym zwraca uwagę wyraźny trud budowania lakonicznej narracji o tragicznych losach deportowanych do Związku Sowieckiego, przejawiający się w wielokrotnym stawianiu pytań i ostrożności w formowaniu sądów. W opowiadaniu tym Bieńkowska deklaruje, wobec nieujawnionego w tekście rozmówcy, niechęć do „licytacji na cierpienia”, po czym dokonuje zestawienia – noszącego jednak pewne jej znamiona – „udziału w historii” Polaków zmagających się z prześladowaniami, stawiających opór hitlerowskiemu okupantowi i ofiar komunistycznego systemu represji. Narratorka znacznie lepiej rozumie i więcej wie, czego nie ukrywa, o cierpieniu tych drugich – pojawiają się ilustrujące je, najdramatyczniejsze chyba w twórczości Bieńkowskiej przykłady. Można uznać, że autorka wzbogaca porównania totalitaryzmu brunatnego i czerwonego o refleksje na temat pewnych różnic w ponoszonych przez ich ofiary kosztach (fizycznych i psychicznych), a nawet odmienności statusów tych, którzy stracili życie. Upomina się o pamięć o ofiarach GUŁagu. Jednocześnie po raz kolejny uświadamia, jak dotkliwe są blizny – ślady ludzkich zranień, będące skutkiem utraty, wygnania i prześladowania, za które odpowiadają zbrodnicze systemy polityczne XX wieku.
Rysem znamiennym poezji Bieńkowskiej, skoncentrowanej na utrwalaniu przeżyć wewnętrznych podmiotu jest rzadko wręcz spotykana introwertyczność. Poetka opisuje zmagania z różnymi deficytami – między innymi miłości, sensu, spełnienia. Dominujące w jej utworach poetyckich, ale też części opowiadań problemy to samotność, tęsknota i przemijanie, wywołujące pogłębione refleksje o charakterze tożsamościowym. Tematem ważnym i obszernie eksponowanym głównie w poezji jest też miłość. Stosunek autorki do miłości oscyluje między wyrosłą z rozczarowań rezygnacją, swymi korzeniami sięgającą doświadczeń osobistych, w tym, prawdopodobnie, też tych odległych w czasie, związanych z „tułaczym dzieciństwem”, w którym upatruje ona przyczyn swego poczucia wyobcowania i niespełnienia oraz inspiracji filozofii egzystencjalnej, w różnych ujęciach podejmującej absurd ludzkiego losu, a fundowaną na siłach witalnych i wierze nadzieją. Obie postawy występują w całej twórczości naprzemiennie. Obiektem miłości jest przede wszystkim mężczyzna, ale są też utwory, w których do głosu dochodzi miłość do dzieci. Podobnie jak w doświadczeniu erotycznym, tak i macierzyńskim kwestie ciała i płci, istotne komponenty poetyckiej fenomenologii miłości i kobiecego dyskursu tożsamościowego, są zupełnie pomijane. W poezji autorki Między liniami oba doświadczenia komunikowane są głównie przez pryzmat boleśnie odbieranych przemian – nie do końca albo wręcz całkowicie nieakceptowanych – i rozstań. Konsekwencją zarysowanej perspektywy jest melancholijna tonacja poetyckich obrazów miłości, skreślonych językiem prostym, pozbawionym ozdobników, z rzadka sięgającym po metafory, maksymalnie skupionym na oddaniu przeżyć dla podmiotu mówiącego mających znaczenie fundamentalne w ciągle ponawianych próbach zadawalającego zakorzenienia się w rzeczywistości. W wierszach Bieńkowskiej zwracają uwagę cechy typowe dla écriture mélancolique, między innymi, enumeracje, figury błądzenia i labiryntu, depersonalizacje, uwrażliwienie na nieostrość indywidualnej tożsamości, a także charakterystyczna dla budowania melancholicznej aury, utrata chromatyzmu oraz intensyfikująca jej oddziaływanie obecność motywów mroku, nocy, snu, księżyca, deszczu, mgły, ciszy i suchości, występujących obok innych, równie licznych: smutku, żalu, niespełnienia i śmierci. Częstość występowania i różnorodność ujęć ostatniego z wymienionych motywów pozwala wręcz mówić o znaczącej tę lirykę tanatofilii, nie wykluczającej tanatofobii, strachu nawet nie tyle przed samą śmiercią, co ciszą próżni. Kluczowe dla tropienia melancholijnej aury poezji słowo „brak” najprościej odsyła do tekstów, w których niedosyt – ludzi, uczuć, poczucia harmonijnego „osadzenia” w bycie – określa sytuację liryczną czy też stanowi motyw wiersza. Zawsze powściągliwie w poezji tej mówi się więc o niespełnionych miłościach, nieodwzajemnionych uczuciach, bolesnych rozstaniach – z mężczyznami, dziećmi, innymi członkami rodziny oraz innych egzystencjalnych „stanach” wyrażanych często przy użyciu przyimka „bez”. Wyraźne są powiązania melancholii między innymi z nostalgią, tęsknotą i samotnością, znamienne – napięcia między melancholią a nadzieją. Nadzieję rodzi zakorzenienie tak w codzienności, jak i w sferze, którą określić można mianem filozoficzno-religijnej. To właśnie przez pryzmat codzienności Bieńkowska próbuje spojrzeć na zagadnienia natury filozoficzno-religijnej. Nie opisuje ich jednak przy użyciu terminów i pojęć typowych dla dyskursów, do których przynależą. Przywiązanie do „tego świata” – mimo tak natrętnie wyrażanego niezadowolenia i niespełnienia – sprawia, że poetka, oswajając problematykę eschatologiczną zdaje się przekonywać, że „druga przestrzeń” będzie podobna do świata jaki znamy. Tym samym obraz „innego bytu”, nie obywając się bez zasygnalizowania problemów, na których koncentruje się cała twórczość Bieńkowskiej, ilustruje też typowe dla niej poczucie humoru i sceptycyzm. Religijności Bieńkowskiej – autorce poetyckich modlitw, nawiązującej do chrześcijańskiej tradycji, prezentującej, charakterystyczne dla dwudziestowiecznej kultury, uniwersalistyczne podejście do sacrum – przysługuje miano egzystencjalnej: przy wrażliwości na tajemnicę nie pozbawionej wątpliwości, niepokojów, rozterek. Jest ona zatem wiarą, która nie daje pewności, ale skłania do myślenia o naturze świata i człowieka. Niemniej jednak sacrum stanowi – przy całej swobodzie, niekonwencjonalności czynionych doń nawiązań – stały składnik świata Bieńkowskiej: codziennego, duchowego, literackiego. Choć autorka dyskretnie wspomina o roli, jaką w jej życiu pełni twórczość literacka, to daje się zauważyć, jak ważny to dla niej obszar, także w przezwyciężaniu egzystencjalnych ograniczeń i uciążliwości. Twórczość staje się próbą poszukiwania sensu i stanowi dla piszącego podmiotu panaceum na melancholię.
Emigracja, doświadczenie w planie biografii Bieńkowskiej bardzo ważne, nie zdominowała tematycznie jej pisarstwa. Autorka sens emigracji widziała nie tyle w hołdowaniu idei „niezłomności”, wypełnianiu dziejowej misji, co raczej w twórczej obecności w kraju osiedlenia, budującej i pielęgnującej związki z ojczyzną, a przede wszystkim podtrzymującej więzi z polską kulturą. Tak w jej wypadku realizowała się dwukulturowość charakterystyczna dla młodszego pokolenia wojennych emigrantów. Bieńkowska była wolna od kompleksu wygnańca i nie pragnęła powrotu do mitycznego kraju dzieciństwa, zmagała się jednak z samotnością w świecie cudzej kultury i przeżywała dramat niezakorzenienia. Z niejednokrotnie nacechowanych autobiograficznie utworów poetyckich i epickich nie wyłania się spójna opowieść o życiu konkretnego emigranta. To raczej fragmenty losów wychodźców, a więc osób, które opuściły ojczyznę z przyczyn materialnych lub politycznych i poszukują swojego miejsca w obcych realiach. Los człowieka, a zwłaszcza człowieka dwudziestego wieku, Bieńkowska postrzegała w kategoriach tułacza, wygnańca, wędrowca – homo viator. Najważniejsze tematy i motywy twórczości Bieńkowskiej, poruszane przez nią problemy składają się na jeszcze jeden literacki obraz losu – polskiego, wygnańczego, dwudziestowiecznego, słowem: ludzkiego, rozpiętego między – by posłużyć się używanymi przez autorkę Pieśni suchego języka określeniami – „nocą a dniem”, „krzykiem a ciszą”, „trwogą a nadzieją”, „trwaniem a konaniem”. Formułowane w tej twórczości istotne pytania o życie i śmierć, wieczność i nicość, wiarę i niewiarę oddają ludzkie uczucia i obawy.
Bibliografia przedmiotowa
Archiwa, słowniki:
Archiwum D.I. Bieńkowskiej w zbiorach Thomas Fisher Rare Book Library na Uniwersytecie w Toronto, nr katalogowy: MS Coll 00176.
Hasło: Danuta Irena Bieńkowska, w: Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 1, red. K. Dopierała, Toruń 2003, s. 203.
Hasło: Danuta Irena Bieńkowska, w: Kuncewicz P., Leksykon polskich pisarzy współczesnych, t. 1, Wydawnictwo Graf-Punkt, Warszawa 1995, s. 60.
Hasło: Danuta Irena Bieńkowska, w: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, red. A. Hutnikiewicz i in., t. 2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 578.
Hasło: Danuta Irena Bieńkowska, w: Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939-1980, red. B. Klimaszewski, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993, s. 34.
Hasło: Danuta Irena Bieńkowska, w: Wielki leksykon pisarzy polskich, red. J. Pieszczachowicz, t. 1, Wydawnictwo Fogra, Kraków 2005, s. 256-257.
Hasło: Danuta Irena Bieńkowska, w: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t. 1, red. J. Czachowska i A. Szałagan, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 159-160 i t. 10, Fundacja Akademia Humanistyczna: IBL PAN Warszawa, 2007, s. 143.
Hasło: Danuta Irena Bieńkowska, w: Zieliński J. (J. Kowalski), Leksykon polskiej literatury emigracyjnej, Fundusz Inicjatyw Społecznych, Lublin 1989, s. 15.
Monografie, artykuły, recenzje:
Budurowycz B., A Fallen Leaf: The Life and Poetry of Danuta Bieńkowska, „The Polish Review” 1975 nr 4, s. 1-16.
Budurowycz B., Fundusz im. Danuty Bieńkowskiej, „Związkowiec” 1976, July 12, s. 7.
Danilewicz Zielińska M., Czarne kwiaty (pisarze zmarli przedwcześnie), w: tejże, Szkice o literaturze emigracyjnej półwiecza 1939-1989, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1999, s. 270-276 (o Bieńkowskiej s. 272-273).
Hajduk-Gawron W., Spod kobiecego pióra – o poezji Danuty Ireny Bieńkowskiej, w: Literatura polska w Kanadzie. Studia i szkice, red. B. Szałasta-Rogowska, Oficyna Wydawnicza Wacław Walasek, Katowice 2010, s. 155-164.
Heydernkorn B., Bieńkowska pełna sprzeczności, „Oficyna Poetów” 1976 nr 2, s. 29-30.
Heydernkorn B., Danusia, „Związkowiec” 1974, July 16, s. 5.
Heydernkorn B., Pisarze polscy po angielsku, „Związkowiec” 1974, May 28, s. 5.
Heydernkorn B., Poeci polscy w Toronto, „Związkowiec” 1963 nr 100, s. 44-45.
Heydernkorn B., Poezja Danuty Bieńkowskiej, „Związkowiec” 1971 nr 101, s. 8.
B. H. [B. Heydernkorn], W pierwszą rocznicę, „Związkowiec” 1975, July 8, s. 2.
Iribarne L., Introduction, w: D.I. Bieńkowska, Między brzegami. Poezja i proza, oprac. B.
Budurowycz, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1978, s. 7-26.
Iwaniuk W., Śmierć poetki, „Kontynenty-Nowy Merkuriusz” 1959 nr 10, s. 14-15.
Jaworska A., Zapomniana kanadyjska antologia polskiej literatury, „Fraza” 2018 nr 3-4, s. 207-218.
Jurkszus-Tomaszewska J., Danuta Bieńkowska, w: tejże, Wczoraj i dzisiaj, Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Toronto 1985, s. 114-121.
Katz-Hewetson J., Między brzegami, „Kultura” 1979 nr 1-2, s. 185-190.
Kott T., Wspomnienie, „Głos Polski” 1974, August 8, s. 9.
Krajewski W., A życie polonijne biegnie, „Związkowiec” 1974, August 2, s. 2.
Kuncewicz P., Agonia i nadzieja, t. 3, Poezja polska od 1956, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1993, s. 311-312.
Małachowski A., Pamiętnik współczesny, „Kultura” [Warszawa] 1974 nr 35, s. 16.
Miązek B., W kręgu uczucia, „Wiadomości” 1972 nr 38 (1381), s. 3.
Miązek B., W kręgu uczucia. O poezji Bieńkowskiej i Obertyńskiej, w: tenże, Teksty i komentarze, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1983, s. 138-150.
Miązek B., Niepokojący stan, „Związkowiec” 1975, March 18, s. 2.
Paliwoda A., Emigracja w twórczości Danuty Ireny Bieńkowskiej, w: Powrześniowa emigracja niepodległościowa na mapie kultury nie tylko polskiej: Paryż, Londyn, Monachium, Nowy Jork, red. V. Wejs-Milewska, E. Rogalewska, Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana, Białystok 2016, s. 689-705.
Paliwoda A., „Jak u Pana Boga za piecem”. O dzienniku z Iranu Danuty Ireny Bieńkowskiej, „Tematy i Konteksty” 2020 nr 10, s. 272-281.
Paliwoda A., „Mam uczucia na sprzedaż”. Obraz miłości w twórczości Danuty Ireny Bieńkowskiej, w: Polonistyka w Europie. Kierunki i perspektywy rozwoju, red. G. Filip, J. Pasterska, M. Patro-Kucab, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2013, s. 252-264.
Paliwoda A., Melancholia w poezji Danuty Ireny Bieńkowskiej, w: Literatura polska obu Ameryk. Studia i szkice, red. B. Nowacka, B. Szałasta-Rogowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice – Toronto 2014, s. 143-159.
Paliwoda A., Między rozpaczą a zachwytem”. Obraz zesłania w dzienniku z Iranu Danuty Ireny Bieńkowskiej, w: Dyskursy pogranicza. Wektory literatury, red. J. Pasterska, Z. Ożóg, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2019, s. 260-270.
Paliwoda A., „Między trwogą a nadzieją”. O poezji Danuty Ireny Bieńkowskiej, „Pamiętnik Literacki” (Londyn) 2020, t. LIX, s. 45-51.
Paliwoda A., „Swoja i obca”. Twórczość literacka Danuty Ireny Bieńkowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2015, s. 408.
Paliwoda A., „Umrzeć jest najprościej”. O zesłańczych doświadczeniach w prozie Danuty Ireny Bieńkowskiej, „Tematy i Konteksty” 2011 nr 6, s. 158-181.
Pankowski M., Emigracyjne nowości poetyckie, „Kultura” 1959 nr 7-8, s. 212-219 (215-217).
Soderlund D., Studia polskie, słowiańskie i językoznawcze na Uniwersytecie Toronto, „Głos Polski” 1965, July 14, s.15.
Soderlund D., Tragiczny zgon prof. D. Bieńkowskiej, „Związkowiec” 1974, July 12, s. 1; „Głos Polski” 1974, July 18, s. 1.
Sucharski T., „Ja” w „domu niewoli”, czyli o autobiografizmie polskiej literatury doświadczenia sowieckiego, w: Autobiografizm i okolice. Prace ofiarowane Profesor Małgorzacie Czermińskiej, red. T. Sucharski i B. Żynis, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, Słupsk 2011, s. 115-149 (w całości Bieńkowskiej poświęcony jest fragment zatytułowany Nie mam „obowiązku mówić prawdy”, s. 134-138).
Śmieja F., Niewyrównany rachunek. Danuta Irena Bieńkowska (1927-1974), w: tenże, Zbliżenia i kontakty, Biblioteka Śląska, Katowice 2003, s. 205-206.
Śmieja F., Pozostały po mnie wiersze, „Odra” 2019 nr 3, s. 48-49.
Śmieja F., Rocznica, „Związkowiec” 1976, July 7, s. 2.
Śmieja F., Zapiski o świcie, oprac. J. Pasterska, Rzeszów 2012, s. 41-44, pierwodruk: Wspomnienie o tragicznie zmarłej poetce i profesor literatury polskiej na Uoft, „List Oceaniczny”, dodatek kulturalny „Gazety. Dziennika Polonii w Kanadzie” 2005 nr 35, wersja elektroniczna: htp://www.gazetagazeta.com/artman/publish/article_10944.shtml (dostęp: 29.04.2014).
Tarnowska B., Danuta Irena Bieńkowska jako poetka, pisarka oraz organizatorka polskiego życia naukowego i kulturalnego w Kanadzie, w: Losy Polek żyjących na obczyźnie i ich wkład w kulturę i naukę świata. Historia i współczesność. Materiały IV Sympozjum Biografistyki Polonijnej, Wiedeń, 1-2 września 1999, red. A. i Z. Judyccy, Wydawnictwo Czelej, Lublin 1999, s. 313-321.
Wolski J., Emigracyjny czarny kwiat. O liryce Danuty Ireny Bieńkowskiej, w: W stronę współczesności. Studia i szkice o literaturze polskiej po 1939 roku, red. Z. Andres, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Rzeszów 1996, s. 115-123.
Wołodkowicz A., Życie i twórczość Danuty Bieńkowskiej, „Związkowiec” 1976, April 9, s. 5.
Ziółkowska A., Poetka i uczona, w: tejże, Kanada, Kanada…, Wydawnictwo „Polonia”, Warszawa 1986, s. 86-93.
Strony www:
Śmieja F., Danuta Irena Bieńkowska (1927-1974), 24 stycznia 2017, „Culture Avenue”, https://www.cultureave.com/danuta-irena-bienkowska-1927-74/
Autorka hasła: Agata Paliwoda
Kierowniczka projektu - prof. dr hab. Jolanta Pasterska
Okres realizacji - 20.09.2022 - 20.09.2027
Dofinansowano ze środków budżetu państwa
Instytucja finansująca - Ministerstwo Edukacji i Nauki / Narodowy Program Rozwoju Humanistyki
Wartość projektu - 661 415,00 PLN
Wartość dofinansowania - 661 415,00 PLN